Osmanlı Askeri Tarihi

Osmanlı Devleti ile Venedik Cumhuriyeti arasında, küçük birtakım mücadeleleri kenara bırakırsak en temelde yedi ayrı savaş meydana gelmiştir. Savaşların son üçü ise incelediğimiz tarih aralığında yaşanmıştır... bu savaşların çoğu Osmanlılar tarafından Venediklileri Balkanlardan tamamen atmak için bilinçli bir politikanın ürünü olarak çıkarılmışlardır. Çünkü Osmanlı yöneticileri için karada Venediklilerle yapılacak olan savaş denizde yapılanların aksine çok daha kolay neticelenecek ve istenilen hedefe çok hızlı bir şekilde ulaşmak mümkün olacaktır. Hatta bir kronikte ifade edildiği şekliyle; “Venedik keferesi dahi deryâ cengi hilekârlığında akrânı nadir pehlevândır. Lâkin karada musâff cenglerine zehresi olmayup, kal’alarından taşra çıkması güya balık sudan çıkduğı misillidür".  Ancak, burada ifade edildiği şekliyle kara özelinde cereyan eden
savaşlarda -ki bunlar meydan savaşları değil kuşatma savaşlarıdır- Venedikliler, Osmanlıların ifade ettiği gibi pek de sudan çıkmış balık olmamışlar; aksine Osmanlı ordusunu birçok noktada mağlup etmişler veya başarılı savunmalar gerçekleştirmişlerdir.

Türkiye Cumhuriyeti, yıllar sonra Fırat Kalkanı Harekâtı ile kapsamlı bir sınır ötesi operasyon başlatarak bölgesinde kendisine yönelen tehditleri bertaraf etmiş ve tuzakları bozmuştu. Akabinde Afrin’e yönelik gerçekleştirilen Zeytin Dalı Harekâtı da Türkiye’nin kendi beka meselesi açısından hayati önem taşımaktaydı. Bu kapsamda Türkiye Cumhuriyeti Devleti, uyguladığı stratejik, etkin diplomasi ve kararlı tutumuyla bu operasyonu hayata geçirdi. Türk Ordusu’nun başarılı ve hızlı manevra kabiliyeti ile binlerce terörist etkisiz hale getirilerek Afrin’de kontrol sağlanmıştı.

Operasyon başladığında Afrin’in ve harekâtın Türkiye için ne anlama geldiği önemli bir konu iken aynı zamanda harekâtın her aşaması da oldukça önemliydi. Dolayısıyla Tarih, Uluslararası İlişkiler, Sosyoloji ile Bilgi ve Belge disiplinlerinin bir araya getirilmesiyle hazırlanan bu kitap, Afrin’in Türkiye açısından önemini her boyutuyla açıklarken aynı zamanda Zeytin Dalı Harekâtı’nın öncesini, gerçekleşme safhasını ve sonrasını gün gün ulusal/uluslararası perspektif ve yansımaları ile ortaya koymaya çalışmıştır.

Güncel/canlı tarihin kayda geçirilmesini ihtiva eden kitap ile Zeytin Dalı Harekâtı’nın tüm safhaları siyasi, diplomatik, askeri, stratejik ve sosyolojik açılardan ele alındı ve bu alanda bir kaynak eser olarak hazırlanmış; Afrin’in tarihsel süreci ve Zeytin Dalı Harekâtı’na dair güncel gelişmeler gerek orijinal arşiv belgeleri ve gerekse güncel bilgiler ışığında harmanlanarak tüm gerçekliğiyle, fotoğraf ve haritaların da katkısıyla, derli toplu bir şekilde ortaya konulmuştur.

Neticede Zeytin Dalı Harekâtı, “Fırat Kalkanı ve Barış Pınarı Harekâtları” kitaplarının da yazarı olan Askeri Tarihçi Yazar Enes Demir tarafından, birçok yönüyle araştırılarak resmi bilgi ve belgeler ışığında derli toplu bir şekilde bu kitapta ortaya konuldu.  Eserin yazımıyla birlikte aynı zamanda, Osmanlı dönemi “Vak’a-Nüvis” geleneği ve “Ordu/Harp/Sefer Tarihçiliğinin” de yeniden şekliyle ortaya konulması amaçlanarak ve gerçekleştirilerek geleceğe döneminden yazılmış bir kaynak eser bırakmak ümit edildi.

Ülkeler arası yaşanan savaşlar hem savaşan hem de savaşa dahil olmayan taraflar açısından
siyasi, sosyal, demografik ve ekonomik sıkıntıların yaşanmasına sebep olmuştur. Böyle bir
durumda ülkelerin yaşadığı sıkıntılardan biri de seferberlik durumlarında ortaya çıkan ve bir
çok insanın ölümüne yol açan salgın hastalıklardır. Osmanlı Devleti de son dönemleri
itibarıyla sömürgeci devletlerle savaş halinde olduğundan salgın hastalıkların yarattığı insan
ölümleri ile pek çok kez karşılaşmıştır. Dolayısıyla devlet adamları uzmanlar vasıtasıyla bu
gibi durumlarda oluşacak salgınlara karşı mücadele yöntemleri üzerinde çalışmalar
yapmışlardır. Böylece savaş durumunda meydana gelebilecek insan ölümlerini en aza
indirmeyi amaçlamışlardır. Bu bağlamda yapılan çalışmalardan biri olan Doktor Vefik
Nahi’nin kaleme almış olduğu “Seferberlik Salgınlarına Karşı (1911-12)” adlı eser Osmanlı
son dönemlerinde seferberlik dönemi salgınlarında yapılması gereken uygulamalardan
bahsetmektedir. Eserde sıhhiye zabitanının görevleri, beden temizliğinin önemi, köy ve
kasaba ordugahlarının kurulması, emraz-ı intaniye ordugahı, asker ve sivillere hizmet sunan
menzil hıfzıssıhhasının oluşturulmasının önemini anlatan bölümler tespit edilmiştir. bunun
dışında: sıhhiye zabitanının en büyük görevinin her türlü zorluğa karşı seferberlik salgınlarını
önlemek olduğu, köy ve kasabalarda ordugahlar kurup bu merkezlerde sıhhiye zabiti
bulundurulması, yine her bölgede konakçı müfrezeleri bulundurarak gerekli olan sıhhi
tedbirlerin ve temizliğin yapılması, zorunlu durumlarda emraz-ı intaniye ordugahının kurulup,
genel sıhhi tedbirlerin alınmasını sağlayarak insanların tedavi edilmesinin sağlanması,
hıfzıssıhha menzilleri kurularak askerlerin ve sivil insanların ileri hatlara her hangi bir
bulaşıcı hastalığa yakalanmadan gitmesinin sağlanması gibi hususlar ayrıntılarıyla
belirtilmiştir.

Öz

Türk tarihinin yetiştirdiği dünyâca ünlü ilim ve fikir adamlarından biri olan Mehmed Fuad Köprülü (1890-1966), özellikle Osmanlı tarihinin kuruluş devri hakkındaki tartışmaların iyice alevlendiği bir dönemde en zorlu tartışmalara eğilerek, ortaya koyduğu keskin ve iddiâlı tezlerle bir döneme damgasını vuran en önemli isimlerden biri olmuştur. Onun bu tezlerinin en meşhur olanları; Wittek'in Kayı menşei ile ilgili itirazlarına yönelik güçlü savunması ve Osmanlılar'ın atalarının Anadolu'ya göçünün -bilinenin aksine- Cengiz istilâsı sırasında değil, Anadolu'nun ilk fethi sırasında gerçekleştiği yönündeki iddiâsıdır. Bu iki konu Köprülü'nün ölümünden sonra da uzun yıllar tartışılmış; ancak her ikisi hakkında da çağdaş kaynaklar ışığında kalıcı bir çözüme ulaşılamamıştır.

Bu makale, hâlâ üzerinde tartışılan bu iki konu hakkında, şimdiye kadar devrin aslî kaynaklarına bakılmaksızın geliştirilen yüzeysel ve şahsî düşüncelere dayalı tezlerin aksine, ilk kez dönemin İslâm kaynakları ve Bizans kroniklerindeki kayıtları Osmanlı rivâyetleriyle karşılaştıran bir tez ortaya koyarak, ikisi hakkında da kesin ve kalıcı bir çözüme ulaşmak amacıyla kaleme alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: Mehmed Fuad Köprülü, Osmanlı Kuruluş devri, göç ve yerleşim, Cengiz Han istilâsı, Anadolu’nun fethi.


Abstract

Mehmed Fuad Köprülü (1890-1966) who is one of the worldwide known scientists and intellectuals raised by Turkish history, was one of the most important names who left his mark on an era by giving thoughts on the most difficult discussions and putting forward sharp and assertive hypothesis in an environment where the debates about Ottoman Empire’s establishment period had escalated. His most famous hypotheses in this regard were; his strong defense against Wittek’s objections towards origins of Kayı and his claim that migration of Ottomans’ ancestors to Anatolia took place during the first conquest of Anatolia and -contrary to general belief- not in the course of Cenghis invasion. These two issues have been discussed for a long time even after Köprülü’s death, but no permanent conclusion was able drawn in the light of contemporary sources for neither of them.

This article is written to put forward a hypothesis which for the first time compares Islamic sources and records in Byzantine chronicles to Ottoman narratives contrary to the superficial and personal opinion based claims that were raised without going through main sources of the time and to reach a precise and permanent conclusion for both of the two issues which are still being debated over.

Keywords: Mehmed Fuad Köprülü, Ottoman Establishment Period, Migration and Settlement, Cenghis Khan’s Invasion, Conquest of Anatolia.

Türk Tarihi'nin en büyük deniz zaferi, bundan 477 yıl önce modern Yunanistan'ın Epir Bölgesi'nde yer alan Adriyatik Denizi'ne kıyısı bulunan Preveze açıklarında cereyan etti. Barbaros Hayrettin Paşa ile Andre Doria, Akdeniz'in hâkimiyeti adına tüm güçlerini ve maharetlerini ortaya koydu. Şiddetli geçen çarpışmanın ardından Preveze sularında dalgalanmaya devam eden Osmanlı bayrağı oldu. Evren Mercan " "

15 Temmuz darbe girişiminin ardından Türkiye'deki bütün askerî liseler kapatıldı. Harp okullarına ise dokunulmadı. 1 Daha doğrusu, Millî Savunma Bakanlığı bünyesinde, Millî Savunma Üniversitesi adıyla yeni bir üniversite kurulması kararlaştırıldı ve üniversitenin kurmay subay yetiştirmek ve lisan-süstü eğitim vermek amacıyla kurulan enstitüler ile kara, deniz ve hava harp okulları ve astsubay meslek yüksekokullarından oluşturulması planlan-dı. Üniversitenin rektörünün ise, Millî Savunma Bakanı'nın önereceği ve Başbakan'ın uygun gö-receği üç aday arasından Cumhurbaşkanı tara-fından seçileceği duyuruldu. Bundan böyle askerî okulların müfredatı Millî Savunma Bakanlığı'nca belirlenecek. Harp okulları ve astsubay meslek yüksekokulları kuvvet komutanlıkları bünyesinden alınarak Millî Savunma Bakanlığı altında olacak. Öte yandan, meslek lisesi mezunları da artık harp okullarına başvurabilecek. Peki, eğitimde köklü reforma konu olan bu okullar ne zaman ve niçin kuruldu? Hangi aşamalardan geçti? İşte geçmişten bugüne, Türkiye Ordusu'na subay ve astsubay yetiştiren okulların kısa tarihi… Türkiye'deki askerî okulların tarihi, Osmanlı İmparatorluğu'na kadar uzanır. İmparatorluk için askerî okullar, " Batılılaşma " nın başladığı ilk kurumlar olmaları sebebiyle önem taşımak-tadır. Eğitime hâkim olan Enderun ve medrese, Tanzimat'a kadar İmparatorluk içinde hâkim eği-tim kurumları iken, Tanzimat'tan sonra askerî okullar bu kurumların âdeta yerini almış ve eği-timde ikili bir mücadele başlamıştır.

“Bu dūdmān-ı şerīfüñ içinde fetḥ ü fütūḥ içün iʿlāʾ-i aʿlām-ı İslām idenlerüñ ser-çeşmesi Sulṭānü’l-ġuzāt ve’l-mücāhidīn Ḥażret-i ʿOṡmān Ḫān-ı Ġāzī’dür; ammā ṡübūt-ı istiḳrārına bāʿiṡ ve devām-ı istidāmetine sebeb, Leyṡ-i mücāhidān Ḥażret-i Orḫān Ḫān’dur.”
(Behiştî, Vāridāt-ı Sübḥānī ve Fütūḥāt-ı ʿOṡmānī, es-Sifrü’l-Evvel, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Ktp. Şevket Rado Yzm., nr.: 293, vr. 84b, st. 7-10)

Orhan Gâzî Bursa’nın fethinden sonra, henüz babası Osman Gâzî’nin sağlığında Osmanlı uç beyliğini tam teşekküllü bir devlet olmaya götürecek ilk ve en önemli adımları atan Osmanlı sultânı olduğu için, bürokratik anlamda Osmanlı Devleti’nin asıl kurucusu sayılır. Yakın zamâna kadar Âşık Paşa-zâde’nin kısa ve belirsiz kayıtlarıyla sınırlı kalan Sultan Orhan’ın devletleşme yönündeki bu ilk girişimlerinin mâhiyet ve niteliği, son zamanlarda ortaya çıkan çağdaş yeni bulgular ışığında aydınlanmaya başlamış ve Osmanlı kroniklerinde yer alan belirsiz atıflar tarihî açıdan kesinlik ve belirginlik kazanmıştır.

Bu araştırmamızda; Osman Gâzî’nin direktifiyle Orhan Gâzî tarafından idârî, kurumsal, ticârî ve askerî alanlarda çıkarılan ilk Osmanlı kānunları, Bursa Beg-sarayı’nda Salṭanat Dīvānı’nın kurulması, vezâret, nişâncılık ve defterdarlık sistemlerinin oluşturulması, aralarında İzmit bölgesiyle alâkalı olan 749/1348 tarihli “Pambucaḳ-deresi” ve 754/1353 tarihli “Aḳ-pıñar Çiftliği” bitilerinin de bulunduğu pek çok bölge adına verilmiş mülk-nâme ve vakfiyelerin, bir defterdâr nezâretinde mufassal defterlere aktarılması, Beg-sarayı’ndaki Ḫızāneʾ-i ʿĀmire’de ve Sadâret kazâsı Kirmasti’de ilk Osmanlı Arşivleri’nin kurulması ve Muhâsebe işlemlerinde “Siyāḳat yazı ve raḳamları”nın kullanılmaya başlaması… gibi faaliyetleri kanıtlayan yeni belgeler ışığında, Osmanlılar’da devletleşme ve bürokrasinin doğuşu konusu geniş bir çerçevede ele alınacaktır.

Özet
1768-1774 Osmanlı Rus Savaşları sonunda imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması (1774) ile Osmanlı Devleti’nden koparılarak Kırım’a sözde bağımsızlık verilmişti. Rusya’nın Kırım’ı 1782’de işgali ve 1783’te ilhakı ile birlikte Osmanlı Devleti kaybettiği bu ilk İslam toprağını geri almak için askeri hazırlıklara başlamış, nihayet 1787 yılında Rusya’ya savaş ilan etmişti. Daha sonra Rusya ile Osmanlı aleyhine gizli ittifak yapmış olan Avusturya da savaşa dahil olmuş böylece Osmanlı Devleti, hem Rusya hem de Avusturya ile savaşmak zorunda kalmıştı. Savaş birçok cephede cereyan etmiştir; Kafkasya, Balkanlar, Özi (Dinyeper), Karadeniz, Tuna ve Turla (Dinyestr) nehirleri havzaları gibi. Bu cephelerden olup Turla Nehri kıyısında yer alan ve Osmanlı Devleti’nin sınır boyu kalelerinden olan Hotin Kalesi de savaşın önemli mevzilerindendir. Bölgede birleşik Avusturya ve Rus kuvvetlerine karşı muharebelerde bulunan Osmanlı Devleti, önemli bir stratejik mevkide bulunmasına rağmen savunması oldukça güç olan Hotin Kalesi’ni müdafaa etmeye çalışmıştır. Doğal savunma şartlarının kalenin aleyhinde olması, her defasında Hotin’i işgale maruz bırakmıştır. 1788 yılında da artık takati kalmayan kale kumandanı, yaptığı anlaşma ile Hotin’i ortak Avusturya-Rus birliklerine teslim etmiştir. Avusturya ile yapılan 1791 Ziştovi Antlaşması gereğince Osmanlı Devleti’ne iade edilmesi gereken kalenin teslimi, 1793 yılını bulmuştur. Kale teslim alındıktan sonra yoğun bir tamir ve tahkim sürecine tabi tutulmuştur.

KHOTYN FORTRESS
(1787-1792 During the Turco-Austrian, Russian Wars)
Abstract
With the Treaty of Kuchuk Kainardji (1774) signed at the end of the Turco-Russian Wars of 1768-1774, Crimea was separated and gain so-called independence from the Ottoman Empire. With the Russian invasion of Crimea in 1782 and the annexation of it in 1783, Ottoman Empire started military preparations to recapture the very first Islamic land that it lost, and finally declared war to Russia in 1787. Thereafter Austria, which had made a secret alliance with Russia against Ottoman Empire, was involved in this war. Thereby the Ottoman Empire had to struggle both Russia and Austria. The war was fought on many fronts; Caucasia, Balkans, Ozi (Dnieper), Black Sea and river basins of Danube and Turla (Dniestr). Khotin (Hotin) Fortress, which is one of these fronts and is located on the banks of Turla River, is one of the important position of this war. Ottoman Empire, which fought against both Austrian and Russian forces in the region, tried to defend the Khotyn Fortress, which has an important strategic porisiton. Due to the terrain conditions at the location of the fortress, Khotyn was in the position to be easily occupied. In 1788, commander of fortress, who no longer had the strength to withstand, made an agreement and handed over Khotyn to the Austian-Russian troops. In accordance with the 1791 Treaty of Sistova with Austria, Khotyn Fortress had to be returned to the Ottoman Empire, but this happened in 1793. After the fortress was taken over, an intensive repair and fortification process started.

Türk Askerî Tarihi Bibliyografyası kitabı Nisan’da araştırmacıların hizmetine açıldığında 2021 yılına kadar yapılan 11398 çalışmanın künyesinden oluşmaktaydı. Gözden kaçanlar ve yeni yayınlarla birlikte bu sayı 14618’e ulaştı. Bu künyelerin çoğu genellikle Türkçe çalışmalar olmakla birlikte az sayıda Türk tarihiyle doğrudan ilgili olan yabancı dildeki çalışmaların künyeleri de bulunmaktadır. Künyelerin dönemlere göre göre dağılımına bakıldığında Osmanlı Öncesi ile ilgili 1519; Yeniçağ ile ilgili 2789; Yakınçağ-Cumhuriyet ile ilgili 9661 künye bulunmaktadır. Bunların dışında Türk askerî tarihi ile ilgili 719 adet Genel Çalışma bulunmaktadır.

Çalışmanın her yıl Aralık ayı sonunda güncellenmesi hedeflenmektedir. Hiç şüphesiz eksiklikler olacaktır. Bu eksikliklerin tamamlanması ve yeni yayınların kitapta yer alabilmesi için haten.yayin@msu.edu.tr adresine, çalışmanın konusuna göre “Osmanlı Öncesi”, “Yeniçağ”, “Yakınçağ-Cumhuriyet” veya “Genel Çalışma” başlığı ile gönderebilirsiniz.

Halifelik makamının tarihsel süreç içerisinde ortaya çıkışı, yaşadığı değişimler, bu makam için verilen mücadeleler, Osmanlı'da Hilafet ve Halife, son halife Abdülmecid Efendi ve sürgün edilişi ve Türkiye'de halifeliğin kaldırılma sebepleri-sonuçları. Daha fazlası makalede yer almaktadır.

Türklerin tarih sahnesine çıktığı ilk andan itibaren Türklük ve askerlik âdeta eş anlamda kullanılır olmuştur. Askerliğin bir millet hayatında bu kadar etkili ve sürekli olduğu bir başka millet göstermek neredeyse imkânsızdır.
Askerliğin Türklerde hem vazife hem de kutsallık boyutu vardır. Vazife boyutunu “Türk milleti doğuştan askerdir.” sözü; kutsallık boyutunu da “Asker ocağı, peygamber ocağıdır.” sözü ifâde eder. Bir milletin hayatına böylesine nüfûz etmiş bir meselenin derinlemesine araştırılması da kaçınılmazdı. Konu ile ilgili pek çok çalışma var. Ancak bu çalışmaların yeterli olduğunu
söylemek mümkün değildir.
Bu araştırmada esas alınan ve içinde askerî terimlerin seçildiği
kitap Mehmet Zeki PAKALIN’ın “Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü”dür. Bu terimler yapı, anlam ve köken bakımlarından incelenmiştir. Türkçe terimlerin yanı sıra
yabancı dillerden geçmiş terimler de incelenmiştir. Özellikle Arapça ve Farsça kökenli kelimelerin çokluğu göze çarpmaktadır.
Bu çalışmanın başta Türk Dili olmak üzere Türk Askerî Tarihi, Türk Halk Bilimi ve Türk Bilim Tarihi alanlarında da faydalı olabileceğini düşünmekteyiz.
Anahtar Sözcükler: Türkçe, Terim, Askerî Terminoloji, Yapı, Köken.

Özet

Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Savaşı boyunca, ordularının silah ve
mühimmat ihtiyaçlarını İmalat-ı Harbiye Fabrikaları’nın üretimi ile karşılamıştır. İmalat-ı Harbiye Fabrikaları, Birinci Dünya Savaşı süresince işçi ve üretim konusunda en iyi seviyeye ulaşmış ancak Mondros Mütarekesi’nin imzalanması ile birlikte faaliyetleri ciddi bir kesintiye uğramıştır. 1 Ağustos 1919 tarihinde ise İmalat-ı Harbiye Fabrikaları silah üretimine yönelik faaliyetlerini tamamen durdurmuştur. Neticede, İmalat-ı Harbiye mensupları da Millî Mücadele’nin başlaması ile birlikte Anadolu’ya geçmiş; kendi imkanları çerçevesinde, küçük tamirhane ve atölyeler kurarak, silah ve cephane üretimine çok büyük katkılar sağlamışlardır. Böylelikle, Millî Mücadele döneminde silah ve cephane imalatı için kurulan en önemli yapılanmalardan birisi de Antep’te kurulan İmalat-ı Harbiye Fabrikasıdır. Millî Mücadele döneminde Antep’te açlıktan sonra en çok sıkıntı çekilen konu cephane idi. Bu sebeple, Antep Millî kuvvetlerinin komutanlığı görevini ifa eden Ali Şefik Özdemir Bey’in emriyle 10 Aralık 1920’de Antep’te, 12 kısımdan müteşekkil, İmalat-ı Harbiye Fabrikası kuruldu. Antep’te kurulan İmalat-ı Harbiye Fabrikası, şehirde bulunan Sabun Hanı’nda faaliyetlerine başlamış ve Antep Savunması’nın en önemli aktörlerinden olan Lohânizâde
Mustafa Nureddin bu fabrikanın müdürlüğüne getirilmiştir. Antep İmalat-ı
Harbiye Fabrikası’nda görev yapan ustaların yanı sıra işçilerin çoğunluğu
kadın ve çocuklardan oluşmakta idi. Antep Savunması’nda milli kuvvetlere çok önemli katkılarda bulunan İmalat-ı Harbiye Fabrikası’nda, Özdemir Bey’in emriyle, beş erkek iki kadın öğretmenin görev yapacağı, Mekteb-i Sanayi adında bir okul açıldı.
Bu çalışmada, Antep Savunması devam ederken kurulan İmalat-ı Harbiye Fabrikası’nın kuruluşu ve faaliyetleri, ana kaynaklar doğrultusunda ele alınacaktır. Bununla birlikte, fabrikada görev yapmış olan ustaların ve üretime yardımcı olan yerli halk hakkında, elde bulunan verilere göre bilgi verilecektir.

Anahtar Kelimeler: Antep Savunması, İmalat-ı Harbiye, Lohânizâde
Mustafa Nureddin, Cephane, Millî Mücadele

Fortress as a tool for the implementation of Ottoman military power was necessary for the upkeep and security of the Ottoman rule in Azerbaijan. Following its capture in 1588, Ganja was among the main towns of Azerbaijan fortified by the Ottomans. The primary aim of the fortification of Ganja was to maintain Ottoman rule in former Safavid beylerbeyi of Qarabagh, in the territories of which Ottomans established the vilâyet-i Gence Karabağ with seven sanjaks (districts). After fortifications, Ganja became one of the major garrison towns on the eastern frontier of the Ottomans. Apart from its military functions, the fortress served as the administrative seat of Ganja-Qarabagh province until it fell into the hands of the Safavids after the siege of 1606. In 1615, Ganja fortress, one of the examples of the late sixteenth century Ottoman military architecture in Azerbaijan, was subjected to destruction by the order of Shah Abbas I. Drawing mainly on primary sources, this article aims to explore the history of Ottoman fortifications of Ganja and examine some little-studied aspects of Ottoman provincial administration of Ganja-Qarabagh province in the late sixteenth century.

BELGİ DERGİSİ, Ulakbim, Asosindex ve Sobiad tarafından taranmakta ve Dergipark'ta yer almaktadır. Belgi (ISSN 21464456), yılda iki kez yayımlanan uluslararası hakemli bir dergidir. Her hakkı saklıdır. Dergide yayımlanan yazıların tüm sorumlululuğu yazarlarına aittir.

Elinizdeki çalışma bir veri tabanında kullanılabilecek şekilde birkaç kategoriye göre tasnif edildi. Bu manada bir künyenin öncelikle dönemi esas alınarak “Osmanlı Öncesi”, “Yeniçağ”, “Yakınçağ-Cumhuriyet” ve “Genel Çalışma” şeklinde kategorize edildi. Bir dönemin sınırlarını aşan ve “Genel Çalışma” kategorisine de girmeyen veriler için “Osmanlı Öncesi-Yeniçağ” ve “Yeniçağ-Yakınçağ” diye iki ara kategori oluşturuldu. Böylece iki dönemi de ilgilendiren bir çalışmanın alfabetik olarak iki tasnifte de yer alması sağlandı. Karışıklığa mahal vermemek için Osmanlı’nın kuruluş tarihinden sonraki olayları ele alan çalışmalar “Yeniçağ” kategorisinde yer aldı. Bibliyografya hazırlanırken esas alınan diğer sınıflandırma araçları ise bir çalışmanın konusu ve türü oldu. Bu manada künyeler konusuna göre “Kara”, “Deniz”, “Hava” ve “Genel” şeklinde tasnif edilirken; türüne göre de “Kitap”, “Makale” ve “Tez” şeklinde sınıflandırıldı. Son olarak ise kelime bazlı aramalarda araştırmacıların işini kolaylaştırmak için bir künyeyle ilgili “Anahtar Kelimeler” eklendi.
Türk Askerî Tarihi Bibliyografyası’nda Türk tarihiyle doğrudan veya dolaylı olan konularla ilgili 2021 yılına kadar yapılan 11398 çalışmanın künyesini içermektedir. Bu künyelerin çoğu genellikle Türkçe çalışmalar olmakla birlikte az sayıda Türk tarihiyle doğrudan ilgili olan yabancı dildeki çalışmaların künyeleri de bulunmaktadır. Künyelerin dönemlere göre göre dağılımına bakıldığında Osmanlı Öncesi ile ilgili 1044; Yeniçağ ile ilgili 2071; Yakınçağ-Cumhuriyet ile ilgili 7749 künye bulunmaktadır. Bunların dışında Türk askerî tarihi ile ilgili 715 adet Genel Çalışma bulunmaktadır.
İlerleyen zamanlarda alt yapısı oluşturulması planlanan bir veri tabanının araştırmacılara kolaylık sağlayacağına inanmaktayız. Zira araştırmacı çalışmak istediği bir konuyla ilgili literatüre bir tuşla saniyeler içerisinde ulaşabilecek veya askerî tarih ile ilgili hangi konuların ne kadar çalışıldığı, nerelerde eksiklikler olduğunu görebilecektir.
Asırlardır dünyanın dört bir yanında at koşturup memleketler fetheden ve vatan mücadelesi veren bir milletin askerî tarihiyle ilgili mütekâmil bir bibliyografya çalışması ortaya koymak neredeyse imkânsızdır. Buna mukabil yaklaşık 2 yıldan beri titizlikle yürütülen böyle bir çalışmayı araştırmacılardan esirgemenin de doğru olmadığı kanaatindeyiz. Bu bakımdan çalışmanın her yıl Aralık ayı sonunda güncellenmesi hedeflenmektedir. Hiç şüphesiz eksiklikler olacaktır. Bu eksikliklerin tamamlanması ve yeni yayınların kitapta yer alabilmesi için haten.yayin@msu.edu.tr adresine, çalışmanın konusuna göre “Osmanlı Öncesi”, “Yeniçağ”, “Yakınçağ-Cumhuriyet” veya “Genel Çalışma” başlığı ile gönderebilirsiniz.
Dikkatinize sunduğumuz bu çalışmanın vücut bulmasında pek çok kişi ve kurumun emeği vardır. Bu minvalde başta her türlü kolaylığı sağlayan Sayın Rektörümüz Prof. Dr. Erhan Afyoncu’ya; enstitü müdürlüğü sırasında bu çalışmayı başlatan Prof. Dr. Gültekin Yıldız’a, Fatih HATEN akademik personeli ve emeği geçen idari personeline; çalışmanın muhtelif aşamalarında katkılar sağlayan Milli Savunma Üniversitesi ATASAREN Harp Tarihi programında yüksek lisans yapmakta olan değerli öğrencilerimiz Enes Akpınar, Feyza Şekerci, Gökhan Alaz, Gülsün Kızılağıl, Kaan Budak, M. Şerif Mahmutoğlu, Oğuzhan Konuk ve Uğurcan Bay’a; MSÜ Merkez Kütüphanesi çalışanlarına ve yapılan taramalar sırasında kolaylık sağlayan İSAM çalışanlarına teşekkür ederiz. Türk Askerî Tarihi Bibliyografyası kitabının akademik camiaya faydalı olmasını temenni ediyoruz.

Türk Askerî Tarihi Bibliyografyası kitabı Nisan’da araştırmacıların hizmetine açıldığında
2021 yılına kadar yapılan 11398 çalışmanın künyesinden oluşmaktaydı. Gözden kaçanlar ve yeni yayınlarla birlikte bu sayı 14618’e ulaştı. Bu künyelerin çoğu genellikle Türkçe çalışmalar olmakla birlikte az sayıda Türk tarihiyle doğrudan ilgili olan yabancı dildeki çalışmaların künyeleri de bulunmaktadır. Künyelerin dönemlere göre göre dağılımına bakıldığında Osmanlı Öncesi ile ilgili 1519; Yeniçağ ile ilgili 2789; Yakınçağ-Cumhuriyet ile ilgili 9661 künye bulunmaktadır. Bunların dışında Türk askerî tarihi ile ilgili 719 adet Genel Çalışma bulunmaktadır. Hiç şüphesiz eksiklikler olacaktır. Bu eksikliklerin tamamlanması ve yeni yayınların kitapta yer alabilmesi için haten.yayin@msu.edu.tr adresine, çalışmanın konusuna göre “Osmanlı Öncesi”, “Yeniçağ”, “Yakınçağ-Cumhuriyet” veya “Genel Çalışma” başlığı ile gönderebilirsiniz.

Bu çalışma, İbrahim Müteferrikaʼnın Usûlüʼl-Hikem Fî Nizâmiʼl-Ümem adlı eserine dairdir. Türk modernleşmesinde önemli bir yeri olan bu esere dair bugüne kadar pek çok değerlendirme yapılmış; eser, biri sadeleştirme diğeri ise matbu nüshanın Latinize edilmesi şeklinde iki müstakil neşre de konu olmuştur. Buna mukabil neşirlerin eksiklikler, atlamalar ve yanlışlarla malul olduğu görülmüştür. Bu bakımdan elinizdeki çalışma, bu eksikliklerin giderilmesi gayesiyle hazırlanmıştır. Çalışmada, metnin transkripsiyonu verilmeden önce müellifin hayatı; telif, zeyil ve tercüme eserileri hakkında bilgi verilmiş, daha sonra ise eserle ilgili muhtelif konulara değinilmiştir. Bu madana, eserin adı; telif tarihi; hangi gerekçelerle telif edilip kime takdim edildiği; 3 bölümden oluşan eserin muhtevası hakkında bilgi verilmiştir. Osmanlı tarihinde birçok yeni kavram ve konunun gündeme getirildiği bu eserin yazılış gayesi, Osmanlı askerî yapısındaki temel problemlerin nasıl çözülebileceğine dair fikirler sunmaktır.  Müteferrika, bunun için Hristiyan milletlerin ordularındaki yeni gelişmelerin neler olduğunu ve bunun Osmanlı savaşlarına nasıl tesir ettiğini, tarihten misaller vermek suretiyle izah etmektedir. İzahlarının temeline ise nizâm-ı cedîd kavramını yerleştirmektedir. Müteferrika’ya göre nizâm-ı cedîd temelde talimli ve profesyonelleşmiş bir ordu sistemi demektir. Askerî modernleşme sürecinde Hristiyan milletlerin örnek alınması gerektiği açıkça dile getirilen eserde, uygulamaları başarıya ulaşmış Büyük Petro’nun misal alınması gerektiği tavsiye edilmektedir. Usûlüʼl-hikem, yazıldığı dönemden itibaren Osmanlı düşünce hayatına derinden tesir etmiş ve Nizâm-ı Cedîd Ordusunun kurulmasına giden süreçte etkili olmuştur. Üç temel bölümden oluşan eserin birinci bölümde askerin nizamlı olması gerektiği ve nizamın sağladığı faydalar açıklanır. İkinci bölümde coğrafya ilminin faydaları, düşmanların durumundan haberdar olmanın önemi örnekleriyle birlikte izah edilir. Son bölümde ise Avrupaʼnın askerî sınıfları, düzeni, askerlerin savaşta ve barıştaki durumu ayrıntılı bir şekilde ele alınır. Eser, 1732ʼde matbaanın dokuzuncu kitabı olarak ve bazı imla yanlışları bulunduğu halde 500 adet olarak basılmıştır. Daha sonra ise eserin yazma nüshaları ortaya çıkmıştır. Eserin baskısından istinsah edilen ve günümüzde hem yurtiçinde hem de yurtdışında pek çok yazma nüshası bulunmaktadır. Biz tez çalışmamızda matbu ile yurtiçindeki 7 yazma nüshayı da mukayese ettik. Bu manada ulaştığımız sonuçları tablolar halinde gösterdik. Bilahare, eserin yazımı sırasında İbrahim Müteferrikaʼnın kullanmış olabileceği kaynakları ve Usûlüʼl-Hikem'in kendinden sonra ne gibi tesirleri olduğunu ele aldık. Son olarak ise Usûlüʼl-Hikem'in matbusunu esas alan transkripsiyonunu verdik.