Torfowiec ostrolistny

Torfowiec ostrolistny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	mchy
Klasa	torfowce
Rząd	torfowce
Rodzina	torfowcowate
Rodzaj	torfowiec
Gatunek	torfowiec ostrolistny
	Nazwa systematyczna
	Sphagnum capillifolium (Ehrh.) Hedw.; Fund. Hist. Nat. Musc. Frond. 3: 86. 1782.
Synonimy
	Sphagnum acutifolium Ehrh.; Sphagnum nemoreum Scop.;
	Sphagnum acutifolium Ehrh.; Sphagnum nemoreum Scop.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Torfowiec ostrolistny (Sphagnum capillifolium (Ehrh.) Hedw.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych. Występuje w Eurazji, Ameryce Północnej i Południowej, w Polsce pospolity na obszarze całego kraju.

Rozmieszczenie geograficzne

Gatunek holarktyczny^[3]. W Europie znany od arktycznych stref kontynentalnych Norwegii i Rosji na północy po Portugalię, Hiszpanię, Włochy, Bułgarię i Gruzję na południu. Na zachodzie notowany od Islandii po Ural na wschodzie. Obecny także na Azorach. W Alpach do 2400 m n.p.m.^[4]

W Polsce jest jednym z najpospolitszych torfowców i rośnie na terenie całego kraju^[3]^[5], w Tatrach do wysokości 1980 m n.p.m.^[5]

Pełne rozmieszczenie niepewne z uwagi na częstość pomyłek torfowcem czerwonawym^[4].

Morfologia i anatomia

Pokrój: Mech o dość smukłym pokroju, tworzący najczęściej zbite darnie koloru od zielonego, przez czerwonawy, czerwonobrązowy do ciemnoczerwonego, choć te ostatnie dość rzadko; jeśli zielone to z czerwonymi plamkami; pod względem rozmiaru zaliczany do małych lub średnich torfowców^[5]^[4].
Główki: Małe, mniej lub bardziej półkoliste, raczej zbite^[5], gwiazdkowate^[3].
Pęczki: Dość gęsto rozmieszczone i zakrywające większość powierzchni łodyżki. Złożone z 3-4 gałązek – 2 odstających i 1-2 zwisających. Górna gałązka odstająca krótsza od dolnej, do 9 mm długości, gwałtownie zwężająca się ku końcowi; dolna – dłuższa, zwężająca się ku szczytowi stopniowo. Gałązki zwisające znacznie dłuższe od odstających, najczęściej powyżej 15 mm, cienkie i blade, przylegające do łodyżki^[5].
Łodyżki: Niewielka, cienka – do 0,7 mm średnicy^[5]. Kora dobrze wykształcona, zbudowana z 3-4 warstw mocno rozdętych komórek hialinowych^[5]^[4], pozbawionych porów^[4]. Cylinder wewnętrzny dość blady, jasnoczerwonawy do czerwonawego^[5]. Prawie całkowicie pokryta przez gałązki^[5]^[4].
Listki łodyżkowe: Językowate, językowato-trójkątne^[4] lub trójkątne^[3], często zwężające się mocno ku tępemu i ząbkowatemu szczytowi^[5]^[3] o podwiniętych brzegach^[3], skierowane do góry, mniej lub bardziej przylegające do łodyżki, czasami wyraźnie odstające, długości 1–2 mm i szerokości 0,5–0,8 mm. Komórki wodne S-kształtne, zazwyczaj z poprzecznymi listewkami w górnej połowie, nieraz licznymi^[5]^[4], po stronie grzbietowej listka podzielone na dwie lub trzy części, z licznymi porami w kątach komórek i ich części komisuralnych^[4]. Po stronie brzusznej duże, zaokrąglone pory tylko w strefie krawędziowej^[4].
Listki gałązkowe: Nieduże, do 1,5 mm długości, lancetowate lub lancetowato-jajowate, zwężające się w podwinięty szczyt, gęsto rozmieszczone na łodyżce, zachodzące na siebie, dość nastroszone^[5]^[4]. Komórki wodne w przekroju poprzecznym silnie wypukłe po stronie grzbietowej listka, od strony brzusznej płaskie lub prawie płaskie, z licznymi półksiężycowymi do okrągłych porami. Komórki chlorofilowe od trójkątnych do trapezowatych, o cienkich ścianach, otwarte po stronie brzusznej listka, zwężające się ku stronie grzbietowej^[5].

Listek gałązkowy
Listek łodyżkowy
Przekrój poprzeczny przez łodyżkę

Gatunki podobne: Najczęściej mylony z torfowcem czerwonawym^[4]. Torfowiec ostrolistny ma półkolistą główkę, podczas gdy torfowiec czerwonawy płaską. Listek łodyżkowy u S. rubellum jest zaokrąglony na szczycie, u S. capillifolium dość tępy^[5]. U S. capillifolium często występują dość liczne listewki w komórkach wodnych listków łodyżkowych, u S. rubellum zazwyczaj listewek brak lub są nieliczne^[5].

Ekologia i biologia

Występuje na różnego rodzaju siedliskach, zazwyczaj ombrotroficznych do słabo minerotroficznych^[5]^[4] – torfowiskach przejściowych, wysokich oraz ich obrzeżach, kwaśnych torfowiskach niskich, w młakach i wilgotnych borach. Na torfowiskach wysokich najczęściej buduje kępy^[3]. Znany także z lasów brzozowych, wilgotnych łąk, a na obszarach górskich wśród skał i kosodrzewiny^[3]. Toleruje miejsca o dość znacznej antropopresji, np. przydrożne skarpy w borach^[5]. Torfowiec ten potrafi gromadzić wodę w ilości 14 razy większej niż sucha masa rośliny (dane dla ssp. rubellum), co nie stanowi szczególnie dużej ilości w porównaniu z niektórymi innymi torfowcami (torfowiec magellański może nagromadzić 21-krotną ilość wody)^[6]. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla rzędu (O.) Sphagnetalia magellanici^[7]. Często występuje razem z torfowcem brunatnym, torfowcem Russowa i torfowcem wąskolistnym^[4].

Zmienność

Torfowiec silnie zmienny pod względem pokroju i barwy^[5]^[3].

Zagrożenia i ochrona

Gatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej. Od roku 2014 wpisany na listę gatunków roślin objętych ochroną częściową w Polsce na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin^[8]^[9]^[10].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-05-24] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957, s. 84–85.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ JukkaJ. Laine JukkaJ. i inni, Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires, Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018, s. 176–180, ISBN 978-951-51-3143-0 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r AdamA. Stebel AdamA., Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie), Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017, s. 72–74, ISBN 978-83-937066-3-1 .
↑ Kazimierz Tobolski: Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 100. ISBN 83-01-13215-9.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

Bibliografia

Stanisław Kłosowski, Grzegorz Kłosowski: Rośliny wodne i bagienne. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2007. ISBN 978-83-7073-248-6.
Bronisław Szafran: Musci-Mchy. Warszawa: PWN, 1963, seria: Flora Słodkowodna Polski.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[goffinet-2] B.B. Goffinet B.B., W.R.W.R. Buck W.R.W.R., Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-05-24] (ang.).

[Lubliner-Mianowska-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957, s. 84–85.

[Laine-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ JukkaJ. Laine JukkaJ. i inni, Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires, Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018, s. 176–180, ISBN 978-951-51-3143-0 .

[Stebel-5] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r AdamA. Stebel AdamA., Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie), Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017, s. 72–74, ISBN 978-83-937066-3-1 .

[Tobolski-6] Kazimierz Tobolski: Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 100. ISBN 83-01-13215-9.

[matuszkiewicz-7] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[rozp2001-8] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).

[rozp2004-9] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).

[rozp2014-10] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).

[1]