Przejdź do zawartości

Lira da gamba

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Lira da gamba
lirone, lira kolanowa, lyra imperfecta
Ilustracja
Klasyfikacja naukowa
321.322-71

Chordofon złożony

Klasyfikacja popularna
instrument smyczkowy
Podobne instrumenty

lira da braccio

Lira da gamba, lirone, lira kolanowa, lyra imperfecta – dawny instrument muzyczny smyczkowy[1][2][3], wykształcony i rozpowszechniony głównie we Włoszech, w epokach renesansu i wczesnego baroku[1]. Większa gabarytowo[1], tenorowa[4] lub basowa[2] odmiana liry da braccio[1][2].

Pierwsze wzmiankowanie liry da gamba pochodzi z 1505, od Atalante’a Migliorottiego[5].

Korpus instrumentu miał rozmiary i kształt korpusów wiolonczeli lub kontrabasu[6][4], wzorowany był na violi da braccio[2]. Miał niskie boczki, płaską płytę dolną, krótką szyjkę z naklejoną podstrunnicą[6], kilka jelitowych progów[4] i deskę kołkową (główkę) w kształcie liścia[3]. Kołki zamontowane były frontalnie[4]. Podstawek (mostek) był tylko lekko wyoblony[6]. Płyta wierzchnia miała trzy otwory rezonansowe: dwa esowate, efowate[6] lub w kształcie litery C[7], oraz okrągły z rozetką[6] nawiązującą do lutni[2].

Podczas gry trzymano ją między kolanami[1].

Lirone miała 9 do 20 strun melodycznych[1] strojonych w kwartach, kwintach i oktawach[2][3]. Oprócz nich, podobnie jak lira da braccio[2], miała kilka (zazwyczaj dwie[2][3][8]) współbrzmiących rezonansowo ze strunami melodycznymi strun burdonowych (niskobrzmiących) – rozciagniętych obok podstrunnicy, nieskracanych[6][8]. Charakterystyczny strój instrumentu, nazywany w języku angielskim reentrant tuning(inne języki), oraz konstrukcja podstawku umożliwiały smyczkowanie trzech do sześciu strun jedcześnie[6][2]. Przykładowy strój instrumentu 15-strunowego: c, c1, d, d1, g, g1, d1, a, e1, h, fis1, cis1, gis1, dis1, ais1[6], i 10-strunowego: G, g, c, c1, g, d1, a, e1, h, fis1[9].

Na lirze da gamba akompaniowano recytacjom utworów lirycznych[7]. Grali na niej m.in. Giulio Caccini i Alessandro Striggio[5]. Ze względu na szeroką skalę dźwięków, wykorzystywano ją w różnych formach muzycznych, m.in. frottolach, operach i oratoriach[1], jednak ograniczone możliwości wyrazowe i artykulacyjne nie pozwoliły jej długo zajmować miejsca w orkiestrze; w połowie XVII wyszła z użycia[10]. Zanim to nastąpiło, weszła m.in. w skład rozbudowanych orkiestr akompaniujących śpiewakom wykonujących kompozycje Orlanda di Lasso[11].

Do współczesności zachowało się siedem egzemplarzy instrumentu – najstarsze z połowy XVI wieku[12].

Dziewczyna z lirą da gamba (1653) – obraz Ferdinanda Bola

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c d e f g Headley 2001 ↓, lead.
  2. a b c d e f g h i Sachs 2005 ↓, s. 336.
  3. a b c d Drobner 1997 ↓, s. 44.
  4. a b c d Baculewski et al. 2006 ↓, s. 496.
  5. a b Headley 2001 ↓, 2. History in Venice, Florence and Rome.
  6. a b c d e f g h Headley 2001 ↓, 1. Structure, tunings and playing techniques.
  7. a b Baumann 1999 ↓, s. 35.
  8. a b Sikorski 1975 ↓, s. 28.
  9. Baumann 1999 ↓, s. 36.
  10. Sachs 2005 ↓, s. 337.
  11. Drobner 1997 ↓, s. 239.
  12. Headley 2001 ↓, 5. Surviving instruments and iconography.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]