Kierpce

Kierpce (gw. kiyrpce, kyrpce, karple, krypcie), lp kierpec – lekkie chodaki szyte ręcznie, przeważnie z jednego kawałka skóry; tradycyjne obuwie skórzane noszone jeszcze współcześnie, m.in. przez górali i mieszkańców łuku karpackiego.

Słowo to jest zapożyczeniem z języka słowackiego – od krpec, co do gwar słowackich przeszło z niemieckiego od określenia Bindische kirpl. W łacinie ten typ obuwia nazywano carbatinae^[1]. Kierpce już od wczesnego średniowiecza wytwarzano z prawdziwej, twardej skóry, dzięki której są wytrzymałe. Kierpce stosowane były powszechnie do XX wieku, m.in. w Karpatach i na Bałkanach; w Rumunii nazywane są opinci, w Bułgarii cyrwuli (albo opynci, opinci), w Macedonii – opanci, w Albanii – opinga.

W Polsce kierpce znane są przede wszystkim jako element stroju górali podhalańskich i beskidzkich. Paradne męskie kierpce na obcasie zdobiono metalowymi „cętkami”. Modne były w okresie międzywojennym i po II wojnie światowej, obecnie nadal są noszone przez mężczyzn, głównie mieszkańców Bukowiny Tatrzańskiej i okolic.

Górale podhalańscy używali do wyrobu kierpców skóry bydlęcej wyprawionej korą świerkową lub dębową^[2]. Obuwie gorszej jakości było wyrabiane ze świńskiej skóry, zwano je popularnie „świńscokami”^[3].

Wyprawianie skóry odbywało się w gospodarstwach domowych. Kupowano również gotową, wyprawioną skórę u garbarzy lub na targach. Z jednego płata skóry wykrawano prostokątny kawałek pasujący rozmiarem do stopy, który łączono pośrodku rzemykiem, przechodzącym dalej przez nacięcia wzdłuż brzegów i zadzierzgiwano na pięcie. Następnie na wysokości palców zawijano narożniki, tworząc szpiczasty czub, tzw. kufę^[2]. Do przytrzymywania płytkich kierpców służyły rzemienie zapinane na klamerki.

Noszono je zarówno na co dzień, jak i w niedziele i święta. Nogi przed obuciem owijano lnianymi onucami, w zimie wykonanymi z płatu sukna. Przytrzymujące rzemienie okręcano na onucach pod nogawicą portek, zimą dla ocieplenia – na wierzchu nogawicy^[4]. Obuwie również ozdabiano wytłaczanym wzorem, czyli cyfrowano^[5]. W okresie zimowym do kierpców przymocowywano „karple” – konstrukcję z czterech kawałków drewna, która ułatwiała poruszanie się po śniegu^[3].

U górali Beskidu Śląskiego i Żywieckiego kierpce odświętne wykonywano ze skóry cielęcej, wyprawianej na kolor jasnobrunatny lub żółty. Zakładano do nich kopyce, wykonane z sukna; pod koniec XIX wieku w użyciu pojawiły się wełniane skarpety. Kierpce świąteczne wiązane były na nodze zieloną tasiemką. Niezamożne kobiety zakładały je tuż przed wejściem do kościoła^[6].

• ciżemki