Abaty Ynys Enlli
 | |
| Math | abaty  |
|---|---|
| Sefydlwyd |
|
| Daearyddiaeth | |
| Lleoliad | Ynys Enlli |
| Sir | Aberdaron |
| Gwlad |  Cymru |
| Uwch y môr | 45.7 metr |
| Cyfesurynnau | 52.764318°N 4.787696°W |
| Gwleidyddiaeth | |
| AC/au | Elin Jones (Plaid Cymru) |
| AS/au | Ben Lake (Plaid Cymru) |
 | |
| Statws treftadaeth | adeilad rhestredig Gradd I, heneb gofrestredig, Henebion Cenedlaethol Cymru |
| Manylion | |
| Dynodwr Cadw | CN068 |
Clas Celtaidd ac yn ddiweddarach abaty o Ganoniaid Rheolaidd Awstinaidd oedd Abaty Ynys Enlli neu Abaty'r Santes Fair.[1]
Hanes
[golygu | golygu cod]Clas
[golygu | golygu cod]O gyfnod cynnar iawn, ystyrid Ynys Enlli yn fangre santaidd ac yn gyrchfan i bererinion. Dywedir i'r fynachlog gael ei sefydlu gan Sant Cadfan yn y 6g, ac yn ôl y chwedl mae ugain mil o saint wedi eu claddu yno. Yng nghyfnod Gerallt Gymro (tua 1188), roedd y sefydliad yn parhau i fod yn glas traddodiadol. Dywed Gerallt fod stori mai dim ond o henaint y byddai neb yn marw ar Enlli, ac na fyddai neb yn marw cyn y preswylydd hynaf.[1]
Abaty
[golygu | golygu cod]
Oddeutu'r flwyddyn 1200, daeth y fynachlog yn abaty Awstinaidd; yn ôl pob tebyf trwy ddylanwad Llywelyn Fawr, a berswadiodd nifer o glasau yng Ngwynedd i droi yn dai Awstinaidd yn y cyfnod hwn. Ceir cofnod o gytundeb rhwng yr abaty a chanoniaid Aberdaron yn 1252.[1]
Roedd yr abaty yn dal tiroedd sylweddol ar Benrhyn Llŷn, ond ni fu erioed yn gyfoethog. Ychydig cyn ei ddiddymu yn 1537, roedd yn werth £46. Dim ond ychydig o adfeilion sy'n weddill heddiw.[1]
Llyfryddiaeth
[golygu | golygu cod]- Rod Cooper, Abbeys and Priories of Wales (Christopher Davies, 1992) ISBN 0-7154-07120
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]