Ruten

44. pierwiastek chemiczny

Ruten (Ru, łac. ruthenium) – pierwiastek chemiczny z grupy metali przejściowych (żelazowców) w układzie okresowym. Pierwiastek ten nie ma własnych minerałów, występuje głównie w stanie wolnym razem z innymi platynowcami, najczęściej w rudach siarczkowych żelaza, chromu i niklu. Zawartość w skorupie ziemskiej wynosi 5·10−7% wag. Tworzy głównie związki kompleksowe, ale znane są też proste związki tego pierwiastka.

Ruten
technet ← ruten → rod
Wygląd
srebrzystobiały
Ruten
Widmo emisyjne rutenu
Widmo emisyjne rutenu
Ogólne informacje
Nazwa, symbol, l.a.

ruten, Ru, 44
(łac. ruthenium)

Grupa, okres, blok

8 (VIIIB), 5, d

Stopień utlenienia

II, III, IV, VI, VIII

Właściwości metaliczne

metal przejściowy

Właściwości tlenków

średnio kwasowe

Masa atomowa

101,07 ± 0,02[a][3]

Stan skupienia

stały

Gęstość

12370 kg/m³

Temperatura topnienia

2334 °C[1]

Temperatura wrzenia

4150 °C[1]

Numer CAS

7440-18-8

PubChem

23950

Jeżeli nie podano inaczej, dane dotyczą
warunków normalnych (0 °C, 1013,25 hPa)

Odkrycie

edytuj

W zapiskach Jędrzeja Śniadeckiego z roku 1807 znajduje się informacja, że wyizolował on prawdopodobnie pierwiastek 44, który został przez niego nazwany „westem”, łac. Vestium (od Westy). Swoje odkrycie opublikował w pracy zatytułowanej Rosprawa o nowym metallu w surowey platynie odkrytym[4] (Wilno 1808, j. pol.; przedruk w j. ros. „Technologiczeskij Żurnal”, 1809). W roku 1808 o nowym pierwiastku poinformował Towarzystwo Przyjaciół Nauk w Warszawie i wygłosił wykład na ten sam temat na Uniwersytecie Wileńskim[5]. Odkrycie Śniadeckiego nie zostało potwierdzone[5], a on sam odwołał swoje odkrycie[6] i zarzucił dalsze badania w tym kierunku[5]. Ostatecznie nowy pierwiastek został wyizolowany z surowej platyny w roku 1828 przez Gottfrieda Osanna (Uniwersytet w Tartu), a dokładnie zbadany w 1844 roku przez Karla Clausa (Uniwersytet w Kazaniu). Nadali oni metalowi nazwę „ruten” od łacińskiego określenia Rusi (Ruthenia)[7][8][9][10].

Otrzymywanie

edytuj
 
Kryształy rutenu

Ruten, razem z innymi platynowcami, jest produktem ubocznym oczyszczania głównego składnika rudy (żelazo, nikiel itd.). Mieszaninę stopów (Os, Ir, Rh, Ru) rozdziela się działając kwasami (różnice w rozpuszczalności w kwasach), wykorzystując różnice w podatności na utlenianie i rozpuszczalności soli kompleksowych.

Wykorzystanie

edytuj

Jego stopy wykazują wysoką twardość i wytrzymałość. Stopy rutenu z platyną lub palladem używane są w jubilerstwie i dentystyce. Stop rutenu z molibdenem jest nadprzewodnikiem (temperatura krytyczna około 10K). Ze stopów tego pierwiastka produkowane są końcówki stalówek wiecznych piór. Wiele związków metaloorganicznych rutenu jest stosowanych jako katalizator reakcji organicznych, jak np. katalizatory Grubbsa, używane w metatezie olefin. Barwniki zawierające ruten znalazły zastosowanie w konstrukcji barwnikowych ogniw fotowoltaicznych[11].

  1. Znane są próbki geologiczne, w których pierwiastek ten ma skład izotopowy odbiegający od występującego w większości źródeł naturalnych. Masa atomowa pierwiastka w tych próbkach może więc różnić się od podanej w stopniu większym niż wskazana niepewność. Zob. Prohaska i in. 2021 ↓, s. 584.

Przypisy

edytuj
  1. a b David R. Lide (red.), CRC Handbook of Chemistry and Physics, wyd. 90, Boca Raton: CRC Press, 2009, s. 4-30, ISBN 978-1-4200-9084-0 (ang.).
  2. Ruthenium (nr 545023) (ang.) – karta charakterystyki produktu Sigma-Aldrich (Merck) na obszar Stanów Zjednoczonych. [dostęp 2011-10-05]. (przeczytaj, jeśli nie wyświetla się prawidłowa wersja karty charakterystyki)
  3. Thomas Prohaska i inni, Standard atomic weights of the elements 2021 (IUPAC Technical Report), „Pure and Applied Chemistry”, 94 (5), 2021, s. 573–600, DOI10.1515/pac-2019-0603 (ang.).
  4. Jędrzej Śniadecki, Rosprawa o nowym metallu w surowey platynie odkrytym, Wilno: Józef Zawadzki, 1808 [dostęp 2024-04-23].
  5. a b c Roman Mierzecki, Sylwetki uczonych. JędrzeJ Śniadecki i ruten, „Wiadomości Chemiczne”, 65 (5–6), 2011, s. 511–527 [dostęp 2024-04-23].
  6. Ruthenium - 44Ru: historical information [online], WebElements [dostęp 2024-04-23] (ang.).
  7. Roman Edmund Sioda, Vestium vel Ruten, „Wiedza i Życie”, 2/2011, s. 42–45 [zarchiwizowane 2018-05-17], W wersji on-line dostępny jest fragment artykułu.
  8. Roman Edmund Sioda, Różność czy identyczność Vestium /Rutenu?, „Wiadomości Chemiczne”, 65 (7–8), 2011, s. 707–709 [dostęp 2024-04-23].
  9. Ruten wczoraj i dziś – od Śniadeckiego do Grubbsa [online], biomist.pl [dostęp 2024-04-23].
  10. Rajmund Sołoniewicz, Jędrzej Śniadecki jako chemik-analityk, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki”, 36 (1), 1991, s. 133–143 [zarchiwizowane 2018-05-17].
  11. Hans Desilvestro, Yanek Hebting: Ruthenium-based dyes for Dye Solar Cells. sigmaaldrich.com. [dostęp 2011-12-28]. (ang.).