Dysprosium

scheikundig element met symbool Dy en atoomnummer 66

Dysprosium is een scheikundig element met symbool Dy en atoomnummer 66. Het is een zilvergrijs lanthanide.

Dysprosium
1 18
1 H 2 Periodiek systeem 13 14 15 16 17 He
2 Li Be B C N O F Ne
3 Na Mg 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Al Si P S Cl Ar
4 K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
5 Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
6 Cs Ba Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
7 Fr Ra ↓↓ Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og
 
Lanthaniden La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu
Actiniden Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Dysprosium
Dysprosium
Algemeen
Naam Dysprosium
Symbool Dy
Atoomnummer 66
Groep Scandiumgroep
Periode Periode 6
Blok F-blok
Reeks Lanthaniden
Kleur Zilvergrijs
Chemische eigenschappen
Atoommassa (u) 162,50
Elektronenconfiguratie [Xe]4f10 6s2
Oxidatietoestanden +3
Elektronegativiteit (Pauling) 1,22
Atoomstraal (pm) 176
1e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1) 573,02
2e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1) 1125,99
3e ionisatiepotentiaal (kJ·mol−1) 2199,88
Fysische eigenschappen
Dichtheid (kg·m−3) 8550
Smeltpunt (K) 1685
Kookpunt (K) 2540
Aggregatietoestand Vast
Smeltwarmte (kJ·mol−1) 17,2
Verdampingswarmte (kJ·mol−1) 293
Kristalstructuur Hex
Molair volume (m3·mol−1) 19,00 · 10−6
Specifieke warmte (J·kg−1·K−1) 170
Elektrische weerstandΩ·cm) 57
Warmtegeleiding (W·m−1·K−1) 10,7
SI-eenheden en standaardtemperatuur en -druk worden gebruikt,
tenzij anders aangegeven
Portaal  Portaalicoon   Scheikunde

Ontdekking

bewerken

Dysprosium is in 1886 ontdekt door de Franse scheikundige Paul Émile Lecoq de Boisbaudran toen hij erin slaagde om dysprosiumoxide te isoleren uit verontreinigd erbiumoxide waarvan men tot dat moment dacht dat het holmiumoxide was. Het duurde tot de vroege jaren 50 in de 20e eeuw voordat de ionenwisselaars ver genoeg ontwikkeld waren om zuiver dysprosium te isoleren.

De naam dysprosium is afkomstig van de Griekse term dysprositos (δυσπρόσιτος), dat kan vertaald worden als moeilijk toegankelijk. Dit verwijst naar het feit dat Paul Émile Lecoq de Boisbaudran meer dan 30 stappen nodig had om dysprosium te isoleren uit zijn oxide.

Toepassingen

bewerken

Doordat methoden om dysprosium te isoleren nog maar sinds relatief kort bestaan, is de industriële toepassing van dit metaal gering:

  • Het is een goede neutronenvanger en beschikt over een hoog smeltpunt waardoor dysprosium geschikt is voor gebruik in nucleaire installaties.
  • Gecombineerd met vanadium en andere lanthaniden wordt dysprosium gebruikt als lasermateriaal.
  • Dysprosium(III)oxide kan gecombineerd met nikkel worden gebruikt voor het koelen van regelstaven in nucleaire installaties.
  • Zouten van dysprosium worden in gasontladingslampen gebruikt om een specifieke kleurtemperatuur te verkrijgen.

De totale wereldproductie van dysprosium bedraagt minder dan 100 ton per jaar (2003).

Opmerkelijke eigenschappen

bewerken

Dysprosium is een buigzaam en vervormbaar metaal en komt in twee modificaties voor. De α-vorm gaat bij 1663 K over in de β-vorm. Het reageert makkelijk met zuurstof tot een oxidelaag. In water en verdund zuur lost het op onder vorming van waterstof.

Het element gaat als driewaardig positief ion Dy3+ in oplossing en deze oxidatietoestand beheerst grotendeels de chemie.

Verschijning

bewerken

Het aandeel van het element in de aardkorst bedraagt ongeveer 4,2 ppm. Net als andere lanthaniden komt het vooral voor in de mineralen monaziet en bastnäsiet. Het isoleren van dysprosium is lastig omdat het grote overeenkomsten vertoont met erbium en holmium.

Isotopen

bewerken
  Zie Isotopen van dysprosium voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Stabielste isotopen
Iso RA (%) Halveringstijd VV VE (MeV) VP
154Dy syn 3·106 j α 2,947 150Gd
155Dy syn 9,9 h EV 2,095 155Tb
156Dy 0,06 stabiel met 90 neutronen
157Dy syn 8,14 h EV 1,341 157Tb
158Dy 0,10 stabiel met 92 neutronen
159Dy syn 144,4 d EV 0,366 159Tb
160Dy 2,34 stabiel met 94 neutronen
161Dy 18,9 stabiel met 95 neutronen
162Dy 25,5 stabiel met 96 neutronen
163Dy 24,9 stabiel met 97 neutronen
164Dy 28,2 stabiel met 98 neutronen
165Dy syn 2,334 h β 1,286 165Ho
166Dy syn 81,6 h β 0,486 166Ho

In de natuur komen zeven verschillende stabiele dysprosiumisotopen voor. Er zijn 28 radioactieve isotopen bekend waarvan 154Dy de langste halveringstijd (3·106 jaar) heeft. De overige radio-isotopen hebben significant kortere halveringstijden: 159Dy 144,4 dagen, 166Dy 81,6 uur en alle anderen minder dan 10 uur.

Toxicologie en veiligheid

bewerken

Over de eventueel schadelijke gevolgen van dysprosium is nog weinig bekend. Het is te verwachten dat het vergelijkbaar is met andere lanthaniden.

bewerken
Zie de categorie Dysprosium van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.