Naar inhoud springen

Vereinegde Staote vaan Amerika

Van Wikipedia

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.


United States of America

Basisgegaevens
Officieel taal gein, Ingels gebrukelek
Huidsjtad Washington D.C.
Sjtaotsvörm Rippebliek
Sjtaotshoof (lies) Joe Biden
Vicepresident Kamala Harris
[[{{{titelhoofregering1}}}]] {{{naomhoofregering1}}}
[[{{{titelhoofregering2}}}]] {{{naomhoofregering2}}}
[[{{{titelhoofregering3}}}]] {{{naomhoofregering3}}}
Religie 46,5% Protestants
20,8% Katheliek
1,8% Heilige der Letste Daag
1,9% Joeds
0,9% Islamitisch
26,8% Euverig / atheist (2014) [1]
Opperflaakde
– % water
9.631.419 km²
4,87%
Inwoeners
Deechde:
332.410.303[2]
35/km²
Biekómmende gegaeves
Munteinheid US Dollar (US$)
Tiedzaone UTC -5 tot -10
Nationale fiesdaag 4 juli
Vouksleed The Star-Spangled Banner
Web | Code | Tel. .us | USA | +1

De Vereinegde State van Amerika of Vereinegde Staote vaan Amerika (aofgekort V.S., Ingels United States of America, aofgekort U.S.A., in de volksmoond Amerika) is e federatief rippebliek in Noord-Amerika. Nao bevolking en oppervlak is 't 't daarde laand, polletiek, ikkenomisch en militair is 't de mechtegste natie op Eerd. Ouch cultureel en wetensjappelek heet dit land hiel väöl in te bringe. Hoofstad is Washington D.C.; New York is evels väöl groeter. Aander belaankrieke stei zien Los Angeles, Miami, Pittsburgh en San Francisco.

Bestuurleke indeiling

[bewirk | brón bewèrke]
Alle staotnaome in 't Ingels

't Land oontlient ziene naom feitelek aon zien bestuurleke indeiling. 't Is opgedeild in 50 state, die 'ne wiedgaonde vörm vaan oonaofhenkelekheid höbbe. Zoe höbbe ze eige wètte, eige senate en Hoezer vaan Aofgevaardegde en eige Oppertribunale. Washington D.C. behuurt neet tot 'ne staot meh ligk in 't zoegenaompde District of Columbia. Wijer höbbe de VS nog inkel gebede die boete de indeiling in staote valle.

De staote zien:

Boete de staote umvat 't land ouch territoria. Die territoria kinne otonoom zien of direk door de regering weure bestuurd. Anno 2024 geit 't allein um diverse eilen; in 't verleie woorte diverse gebede die noe 'nen eige staot vörme es territorium bestuurd. Zoe waore Alaska en Hawaii tot 1959 nog territoria. Territoria höbbe gein stum in 't parlemint of bij de presidentsverkezinge.

Allewel d'r väöl regio's in de VS 'n dun bevolking höbbe, gief 't 'nen hielen houp groet stei in 't land. Dit zien de viefentwinteg groetste stei in de VS, gebaseerd op 't inwoenertal vaan 1 juli 2020. Nota bene: Zelfs de klein stei op dees lies weure vaanoet Europees perspectief es groet gezien. Zoe is zelfs Portland (oonderaon de lies, es 25e stad) nog altied groeter es stei wie Rotterdam, D'n Haog, Dusseldörp, Esse, Luik, Charleroi en Antwerpe.

Nómmer Name 1980 1990 2000 2010 2020 Staot
1. New York City 7.071.639 7.322.564 8.009.185 8.174.962 8.804.190 Staot New York
2. Los Angeles 2.968.528 3.485.398 3.694.646 3.792.662 3.898.747 Californië
3. Chicago 3.005.072 2.783.726 2.896.044 2.695.598 2.746.388 Illinois
4. Houston 1.595.138 1.630.553 1.973.648 2.109.372 2.304.580 Texas
5. Phoenix 789.704 983.403 1.321.894 1.447.624 1.608.139 Arizona
6. Philadelphia 1.688.210 1.585.577 1.517.550 1.526.006 1.603.797 Pennsylvanië
7. San Antonio 785.940 935.933 1.159.833 1.327.407 1.434.625 Texas
8. San Diego 875.538 1.110.549 1.222.920 1.301.927 1.386.932 Californië
9. Dallas 904.599 1.006.877 1.188.589 1.197.672 1.304.379 Texas
10. San José 629.400 782.248 903.937 952.354 1.013.240 Californië
11. Austin 345.890 465.622 670.654 811.456 961.855 Texas
12. Jacksonville 540.920 635.230 735.606 821.784 949.611 Florida
13. Fort Worth 385.164 448.560 543.044 744.800 918.915 Texas
14. Columbus 565.021 632.910 712.863 787.033 905.748 Ohio
15. Indianapolis 700.807 731.327 781.864 820.445 887.642 Indiana
16. Charlotte 315.474 395.934 566.933 735.770 874.579 Noord-Carolina
17. San Francisco 678.974 723.959 776.733 805.184 873.965 Californië
18. Seattle 493.846 516.259 563.375 608.660 737.015 Staot Washington
19. Denver 492.686 467.610 553.690 599.860 715.522 Colorado
20. Washington, D.C. 638.432 606.900 572.059 601.723 689.545 geine staot, hoofstad
21. Nashville 455.651 488.374 545.537 601.222 689.447 Tennessee
22. Oklahoma City 404.014 444.719 505.530 580.008 681.054 Oklahoma
23. El Paso 425.259 515.342 563.900 648.079 678.815 Texas
24. Boston 582.994 574.283 589.141 617.680 675.647 Massachusetts
25. Portland 368.148 437.319 529.110 583.776 652.503 Oregon

De VS höbbe gein officieel taol, allewel tot bekans ederein 't Ingels behiers. 't Ingels vaan de VS versjèlt dudelek vaan 't Ingels in Groet-Brittannië; de versjèlle zien evels kleiner es die tösse 't Mestreechs en 't Zittesj. 't Is de mojertaol vaan 81,1% vaan de Amerikaanse bevolking. Spaons is mèt 10,7% 'n gooj twiede. Daonao volge 'nen houp immigrantetaole, dèks vaan generatie op generatie doorgegeve, allemaol mèt minder es 1% sprekers: Sjinees, Frans, Duits, Tagalog, Vietnamees ezw. De mies gesproke inheimse taol is 't Navajo.

De VS in internationaal verband

[bewirk | brón bewèrke]

De VS zien vaanaof de opriechting lid vaan de Vereinegde Naties en zien de militair kern vaan de NATO. Ze bekleie eine vaan de vief permanente zedele in de Veilegheidsraod vaan de VN. 't Hoofkerteer vaan die organisatie is in New York gevesteg. De VS kraog in 't verleie väöl kritiek, beveurbeeld op ex-president George W. Bush, dee ziech dèks boete internationaol conventies plaotsde, door 't neet oonderteikene vaan 't Verdraag van Kyoto en door 't slech behandele vaan kriegsgevaangene. Ouch betaolde de VS jaore land de kontributie vaan de Vereinegde Naties neet.

Noord-Amerika woort in de zevetiende en achtiende iew door Europese koloniste bevolk. In 1775 koume 13 Ingelse kolonië in opstand; die verklaore ziech in 1776 oonaofhenkelek (zuug Amerikaanse Oonaofhenkelekheidsverklaoring). In 1783 trokke de Ingelse legers ziech trök. In 1789 woort de Groondwèt oetgeveerdeg, dee vaan de VS 'n parlementair democratie maakde. De groondwèt woort "heileg" verklaord: d'r is niks mie aon veranderd, inkel touwgeveug.

In de negentiende iew greujde 't land aon mèt Ingels, Frans, Spaons, Mexicaans en Indiaans gebeed, soms mèt geld, daan mèt geweld. Oeteindelek umspande 't gebeed vaan de VS de gaanse breidde vaan Noord-Amerika, vaan d'n Atlantischen Oceaan tot aon de Stèllen Oceaan. 't Ooste vaan 't land raakde lankzaamaon geïndustrialiseerd; 't dunbevolkde weste bleef nog laank achter ("Wilde Weste"). Zwarte bladzij in de historie zien de dèks bleujetege oorloge tege de Indiane, die soms bekans oetgeroejd woorte, en boeveur de Amerikaanse officiere middele wie oethungering door 't massaal oetmoorde vaan bizons neet sjuide. Vaan 1861 to 1865 woort 't land versjäörd door 'ne Börgeroorlog.

In de twintegste iew woort 't land tot twie kier touw 'ne wereldoorlog ingesleip. 't Land, wat tot daan veural 'n isolationistische polletiek had geveurd, raakde mie en mie betrokke bij de Wereldpolletiek. Nao d'n Twiede Wereldoorlog (de Nao-oorlogsen tied) kaom 't land mechteger es oets tegeneuver de USSR te stoon, boemèt de Kawwen Oorlog begós. 'n Fiasco waor d'n oorlog tege Viëtnam, dee de VS verloor en hendeg väöl minseleves kosde. Aander oorloge, gewoenlek um (gedeiltelek) humanitair reies begós, waore succesrieker. Sins 't instorte vaan 't communisme roond 1990 zien de VS de eineg euvergebleve supermach. De lèste jaore greujt de kritiek op 't land dat es aggressief en imperialistisch gezeen weurt.

Zuug ouch

[bewirk | brón bewèrke]

Rifferenties

[bewirk | brón bewèrke]
  1. http://www.pewforum.org/2015/05/12/americas-changing-religious-landscape/
  2. Sjatting VN veur 2021.
Lidsjtaote van de NAVO
Albanië · Belsj · Bulgarieë · Canada · Daenemarke · Duutsjlandj · Eslandj · Finlandj · Frankriek · Griekelandj · Hongarieë · Ieslandj · Italië · Kroatië · Letlandj · Litouwe · Luxemburg · Montenegro · Nederlandj · Noord-Macedonië · Noorwege · Pole · Portugal · Roemenië · Sjlovenië · Sjlowakieë · Sjpanje · Tsjechië · Turkieë · Vereineg Keuninkriek · Vereinegde Sjtaote van Amerika · Zjwaede


Lenj in Naord-Amerika
Antigua en Barbuda · Bahama's · Barbados · Belize · Canada · Costa Rica · Cuba · Dominica · Dominicaanse Rippebliek · El Salvador · Grenada · Guatemala · Haïti · Honduras · Jamaica · Mexico · Nicaragua · Panama · Saint Kitts en Nevis · Saint Lucia · Saint Vincent en de Grenadines · Trinidad en Tobago · Vereinigde Sjtaote van Amerika
Aafhenkelike gebejer: Amerikaanse Maagde-Eilenj · Anguilla · Aruba · Bermuda · Bonaire · Britse Maagde-Eilenj · Curaçao · Greunlandj · Guadeloupe · Kaaimaneilenj · Martinique · Montserrat · Puerto Rico · Saba · Saint Barthélemy · Saint Pierre en Miquelon · Sint Eustatius · Sint Maarten (Frans) · Sint Maarten (Nederlands) · Turks- en Caicoseilenj