Edukira joan

Mertxikondo

Wikipedia, Entziklopedia askea
Mertxikondo
Sailkapen zientifikoa
ErreinuaPlantae
OrdenaRosales
FamiliaRosaceae
LeinuaAmygdaleae
GeneroaPrunus
Espeziea Prunus persica
Datu orokorrak
Gizakiak ateratzen dizkion produktuakmertxika, mertxika-hazi, mertxika-zuku, olio persiko eta mertxikondo-zur
BasionimoaAmygdalus persica
Genomaren kokapenaplants.ensembl.org…

Mertxikondoa (Prunus persica) Rosaceae familiako fruta-arbola bat da. Fruitua mertxika da.

Mertxikondoaren fruituak izen ugari hartzen ditu: mertxika, muxika, muxurka, melokotoia, tuaxa, peska, fresku, prixku...[1] Blanca Urgell hizkuntzalariaren arabera, Ibarguen-Cachopin kronikak (XVI. mendea) esaera hau jasotzen du: «Madaria eta Muxika, frutu on bi dira».[2]

Hosto erorkorreko eta adaburu zabaleko fruta-arbola da mertxikondoa; 3-6 m garai izan daiteke.

Zurtoina – Azala

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Enborra txikia, zimurra eta gorrixka izaten da.

Hostoak leunak, lantza-formakoak eta meheki zerradunak dira.

Martxotik maiatzera loratzen da mertxikondoa. Hostoak baino lehen ateratzen dira loreak -galtzarbetan-, eta zuriak edo arrosak dira.

Mertxika baten irudia eta barne itxura.

Mertxikondoaren fruitua drupa da; pubeszentea, horia edo morea, eta kolore bereko mamia duena. Hazia hezur gogor batez inguratuta dago.

Mertxika bizitza luzearen eta hilezkortasunaren sinbolo dira. Mertxikak Txinan eta herrialdeko portzelana ezagunak horien marrazkiekin apaindu ohi dituzte.

Nutrizio informazioa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Nutrizio informazioa (100g)

Historia eta habitata

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Mertxikondoa jatorriz Txinakoa da eta badira 3.000 urte landatzen dutela. Mendiko merkatari-bideetatik eraman zuten Pertsiara (Iran). K. a. 330 urtean, Greziara iritsi zen mertxikondoa eta Erdi Aroan bere ekoizpena Europa osora hedatu zen. Gaur egun, munduko fruta arbola hedatuena da eta ekoizle nagusiak hauek dira: Txina, Ameriketako Estatu Batuak, Argentina, Txile, Grezia, Frantzia eta Espainia.

Iraila udaren eta udazkenaren arteko igarotze hila da. Euriak hasten dira, eta mertxikak, maiatzaren lehen hamabostaldiaz geroztik Iberiar penintsulako hego-ekialdetik iritsi direnak, orduan Lleidan eta Aragoin agertzen dira.

Nektarina mertxikaren kultibar bat da
  • Paviak
  • Nektarinak/Brinoiak
  • Paraguaioak/Mertxika zapalak
  • Pentoo edo Pan Tao (txinatarra)
  • Mami zuria: Charles roux - May flower - Redwing - Ribet - Robin
  • Mami horia: Cardinal - Dixie Red - Early Red -Early O'Henry - Red Haven - Sun Haven - Spring crest

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • Artikulu honen edukiaren zati bat Botanika.wikispaces.com webgunetik hartu da, CC BY-SA 3.0 lizentziapean.
  1. Euskaltzaindia. «Euskararen Herri Hizkeren Atlasa > Prunus persica» www.euskaltzaindia.eus (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).
  2. Urgell, Blanca. (2023-06-28). «Mazedonia euskaraz» Berria (Noiz kontsultatua: 2023-06-28).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]