Edukira joan

Espezieen jatorriaz: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasunaHurrengo ezberdintasuna →
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
Artikulua osatzen
No edit summary
1. lerroa: 1. lerroa:
{{lan infotaula}}
{{erreferentzia|abizena=Darwin, Charles|urtea= 1859

|izenburua=On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (1st ed.)|url=http://darwin-online.org.uk/content/frameset?itemID=F373&viewtype=text&pageseq=1|argitaletxea=London: John Murray|orrialdea=|orrialdeak = 243-244
|hizkuntza=En}}
{{izenburu etzana}}
'''''Espezieen jatorriaz''''' ([[ingeles]]ezko izenburua ''"''On the Origin of Species''")'' 1859ko azaroaren 24an [[Charles Darwin]]ek argitaratutako [[liburu]] bat da, zientzia literaturaren lan aitzindarietako bat eta [[biologia]] ebolutiboaren teoriaren oinarritzat hartu izan da.<ref>{{erreferentzia|abizena=Desmond, Adrian; Moore, James|urtea=1991|izenburua=Darwin|argitaletxea=London: Michael Joseph, Penguin Group|ISBN=0-7181-3430-3|hizkuntza=En}}</ref>
'''''Espezieen jatorriaz''''' ([[ingeles]]ezko izenburua ''"''On the Origin of Species''")'' 1859ko azaroaren 24an [[Charles Darwin]]ek argitaratutako [[liburu]] bat da, zientzia literaturaren lan aitzindarietako bat eta [[biologia]] ebolutiboaren teoriaren oinarritzat hartu izan da.<ref>{{erreferentzia|abizena=Desmond, Adrian; Moore, James|urtea=1991|izenburua=Darwin|argitaletxea=London: Michael Joseph, Penguin Group|ISBN=0-7181-3430-3|hizkuntza=En}}</ref>


83. lerroa: 81. lerroa:
Azken kapituluak, "Laburpena eta ondorioa", aurreko kapituluetako puntuak berrikusten ditu, eta Darwinek bere teoriak historia naturalaren alor askotan aldaketa iraultzaileak sor ditzakeela itxaropenarekin amaitzen du. [[Psikologia]] oinarri berri batean jarriko dela iradokitzen du, eta bere teoriak gizateriaren lehen agerpenerako duen garrantzia adierazten du esaldi honekin "Gizakiaren jatorriaz eta bere historiaz argia botako du". Darwinek oso pasarte ezaguna eta aipagarri batekin amaitzen du:<ref>{{erreferentzia|abizena=Darwin, Charles|urtea=1871|izenburua=The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (1st ed.)|argitaletxea=London: John Murray|orrialdeak=484-488|hizkuntza=En|url=http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_TheDescentofMan.html}}</ref>
Azken kapituluak, "Laburpena eta ondorioa", aurreko kapituluetako puntuak berrikusten ditu, eta Darwinek bere teoriak historia naturalaren alor askotan aldaketa iraultzaileak sor ditzakeela itxaropenarekin amaitzen du. [[Psikologia]] oinarri berri batean jarriko dela iradokitzen du, eta bere teoriak gizateriaren lehen agerpenerako duen garrantzia adierazten du esaldi honekin "Gizakiaren jatorriaz eta bere historiaz argia botako du". Darwinek oso pasarte ezaguna eta aipagarri batekin amaitzen du:<ref>{{erreferentzia|abizena=Darwin, Charles|urtea=1871|izenburua=The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (1st ed.)|argitaletxea=London: John Murray|orrialdeak=484-488|hizkuntza=En|url=http://darwin-online.org.uk/EditorialIntroductions/Freeman_TheDescentofMan.html}}</ref>


== Ikus gainera ==
== ==
{{erreferentzia_zerrenda|30em}}

== Ikus, gainera ==
{{En}} [[:en:Charles_Darwin_bibliography|Charles Darwinen bibliografia]]
{{En}} [[:en:Charles_Darwin_bibliography|Charles Darwinen bibliografia]]


== Erreferentziak ==
== ==
⚫
* ''[http://www.ehu.eus/ehg/klasikoak/jaitsi?id=30&f=pdf Espezieen jatorriaz]'' euskaraz ''[[Pentsamenduaren Klasikoak Corpusa|Pentsamenduaren Klasikoak Corpuseko]] 23. liburua. Itzultzailea:'' Alberto Gabikagojeaskoa Mentxaka [[1994]]
⚫
* {{en}} [http://darwin-online.org.uk/contents.html Charles Darwinen idazlan guztiak irakurgai]

{{autoritate kontrola}}

⚫
[[Kategoria:Euskaratutako liburuak]]
[[Kategoria:Biologia liburuak]]
[[Kategoria:Biologia liburuak]]
[[Kategoria:1859ko liburuak]]
[[Kategoria:1859ko liburuak]]
92. lerroa: 99. lerroa:
[[Kategoria:Paleoantropologia]]
[[Kategoria:Paleoantropologia]]
[[Kategoria:Ingelesezko liburuak]]
[[Kategoria:Ingelesezko liburuak]]
⚫
[[Kategoria:Euskaratutako liburuak]]
<references />
== Kanpo estekak ==
⚫
* ''[http://www.ehu.eus/ehg/klasikoak/jaitsi?id=30&f=pdf Espezieen jatorriaz]'' euskaraz ''[[Pentsamenduaren Klasikoak Corpusa|Pentsamenduaren Klasikoak Corpuseko]] 23. liburua. Itzultzailea:'' Alberto Gabikagojeaskoa Mentxaka [[1994]]
⚫
* {{en}} [http://darwin-online.org.uk/contents.html Charles Darwinen idazlan guztiak irakurgai]

12:46, 17 azaroa 2023ko berrikusketa

Espezieen jatorriaz
Jatorria
Egilea(k)Charles Darwin
Argitaratze-data1859
IzenburuaOn the origin of species by means of natural selection, or the preservation of favored races in the struggle for life, Über die Entstehung der Arten im Tier- und Pflanzenreich durch natürliche Züchtung oder Erhaltung der vervollkommneten Rassen im Kampf ums Dasein, Über die Entstehung der Arten durch natürliche Zuchtwahl oder die Erhaltung der begünstigten Rassen im Kampfe um's Dasein, Die Fundamente der Entstehung der Arten, Die Entstehung der Arten durch natürliche Zuchtwahl, Über die Entstehung der Arten durch natürliche Zuchtwahl, Die Entstehung der Arten durch Naturauslese, Der Ursprung der Arten durch natürliche Selektion oder Die Erhaltung begünstigter Rassen im Existenzkampf, Der Ursprung der Arten durch natürliche Selektion, Die Erhaltung begünstigter Rassen im Existenzkampf, Postanak fela pomoću prirodnog odviranja ili Održavanje ponjegovanich rasa u borbi za život, 0 nastanku vrst z delovanjem naravnega odbiranja ali ohranjanje prednostnih ras v boju za preživetje, De l’origine des espèces au moyen de la sélection naturelle, ou la préservation des races favorisées dans la lutte pour la vie, Espezieen jatorriaz eta Om arternas uppkomst genom naturligt urval eller de bäst utrustade rasernas bestånd i kampen för tillvaron
Jatorrizko herrialdeaErresuma Batua
Ezaugarriak
Genero artistikoazientzia literatura eta tratatua
Hizkuntzaingelesa
Egile-eskubideakjabetza publiko eta jabetza publiko
Fikzioa
Kontakizunaren tokiaGalapagoak
Argumentu nagusiaHautespen naturala

Espezieen jatorriaz (ingelesezko izenburua "On the Origin of Species") 1859ko azaroaren 24an Charles Darwinek argitaratutako liburu bat da, zientzia literaturaren lan aitzindarietako bat eta biologia ebolutiboaren teoriaren oinarritzat hartu izan da.[1]

Lehenbiziko izenburua honako hau izan zen: "Espezieen jatorriaz natura hautespenaren bidez, edo bizitzaren borrokan mesedetutako arrazen babestea" (On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life). 1872ko argitalpenean Espezieen jatorriaz izenburura laburtu zen.[2]

Idazlan honetan Charles Darwinek (1809-1882) espezien jatorria azaltzeko hautespen naturalaren mekanismoa proposatu zuen. Gizakiek landaredi zein abereekin burutu ohi duten hautespen artifizialarekin paralelismoa eginez, Darwinek hautespen naturalaren kontzeptua sortu zuen, honetan naturak berak ingurugiro zehatz batean biziraupenerako egokienak diren espezieak hautatu eta egokiak ez direnak baztertu egiten ditu.[3]

Aurreneko argitalpenetan, Darwinek ez zuen "eboluzio" hitza erabili, baizik eta "aldaketadun ondorengotza orokorra" edo antzekoak. Soilik bosgarren argitalpenetik aurrera agertzen da eboluzio hitza, hau da, berak zuzendu eta berrikusi zuen azkenekoa izan zen 1876ko seigarren argitalpenean. Gainontzekoetan, behin ere ez du bere azalpena gizakian oinarritzen.

Liburuak ebidentzia-multzo bat aurkezten zuen, bizitzaren aniztasuna eboluzioaren eredu adartsu baten bidez sortu zela adierazten zuena. Darwinek 1830eko hamarkadan HMS Beagle itsasontzian egindako espedizioan bildu zituen frogak aurkeztu zituen, eta baita ikerketa, korrespondentzia eta esperimentaziotik egindako aurkikuntzak.

Biologian aurkikuntza berriak azaltzeko hainbat ideia ebolutibo proposatuak zeuden aurretik. Anatomista disidenteen eta publiko orokorraren artean gero eta sostengu handiagoa zegoen horrelako ideien artean. Baina XIX. mendearen lehen erdian zientzalari gehienak Ingalaterrako elizari oso lotuta zeuden, zientzia teologia naturalaren parte zela defendatuz. Espezieen transmutazioari buruzko ideiak ez ziren eztabaidagarriak, espezieak Jainkoak diseinatutako atal aldaezinak zirelako. Horrela, gizakia espezie bakarra zen, beste animaliekin zerikusirik ez zuena. Ondorio politiko eta teologikoak biziki eztabaidatu ziren, baina transmutazioa ez zuten onartu zientifiko nagusiek.[4]

Liburua irakurle ez-espezializatuentzat idatzita zegoen, eta argitaratu zenean interes handia piztu zuen. Dagoeneko Darwin begirunea zuen zientzialari gisa eta beraz, bere aurkikuntzak serio hartu ziren, aurkeztu zituen frogek eztabaida zientifiko, filosofiko eta erlijiosoa sortuz. Liburuaren inguruko eztabaidak Thomas Henry Huxleyk eta X Klubeko kideen zientzia sekularizatzeko kanpainan lagundu zuten, naturalismo zientifikoa sustatuz. Bi hamarkadaren buruan, adostasun zientifiko zabala zegoen eboluzioa, jatorri arrunteko adarkatze-eredu batekin gertatu zela, baina zientzialariek motel ibili ziren hautespen naturalari Darwinek emandako garrantzia onartzeko. 1880ko hamarkadatik 1930era arte "darwinismoaren eklipse" garaian, eboluzio-mekanismo ezberdinei kreditu gehiago eman zitzaien. 1930eko eta 1940ko hamarkadetan eboluzio-sintesi modernoaren garapenarekin, Darwinen hautespen naturalaren bidez eboluzio-egokitzapenaren kontzeptua funtsezko bihurtu zen eboluzio-teoria modernoan, eta gaur egun bizitza-zientzien kontzeptu bateratzailea bilakatu da.[5]

Darwinen argazkia, liburua argitaratu baino lehenago.

Darwinen teoriaren laburpena

Darwinen eboluzioaren teoria funtsezko gertakarietan eta horietatik ateratako ondorioetan oinarritzen da, eta honela laburbildu zuen Ernst Mayr biologoak:

• Espezie guztiak ugaltzeko bezain emankorrak dira, eta ondorengo guztiak ugalduko balira, populazioa hazi egingo litzateke (datua).

• Aldizkako gorabeherak gorabehera, populazioek tamaina bereko samarrak izaten jarraitzen dute (datua).

• Elikadura bezalako baliabideak mugatuak dira, eta nahiko egonkorrak dira denboran zehar (datua).

• Biziraupenerako borroka sortzen da (inferentzia).

• Populazio bateko pertsonak nabarmen aldatzen dira bata bestearengandik (datua).

• Aldaera horren zati handi bat heredagarria da (datua).

• Ingurunerako hain egokiak ez diren gizabanakoek, bizirauteko eta ugaltzeko aukera gutxiago dute. Bestalde, ingurunera egokiagoak diren gizabanakoek bizirauteko eta ugaltzeko probabilitate handiagoa dute, beren ezaugarri adierazgarriak ondorengo belaunaldiei uzteko aukera handituz, horrela hautespen naturalaren prozesua garatuz (datua).

• Poliki-poliki egiten den prozesu honek populazioak aldatzea eragiten du ingurunera egokitzeko, eta azken batean, aldakuntza horiek denboran zehar pilatu egiten dira espezie berriak eratzeko (inferentzia).[6]

Edukia

Izenburua eta sarrera

Bigarren orrialdeak William Whewell eta Francis Baconen aipamenak jasotzen ditu lege naturalen teologiari buruz, zientzia eta erlijioa bateratuz. Eta baita Isaac Newtonek naturaren legeak errespetatzen zituela, Jainko arrazional baten zuen sinesmenaren arabera. Bigarren edizioan, Darwinek Joseph Butler-en epigrafe bat gehitu zuen, Jainkoak lege zientifikoen bidez bezainbat mirarien bidez lan egin zezakeela baieztatzen, bere lagun zaharrenen kezka erlijiosoei keinu eginez. Sarrerak Darwinen egiaztagiriak finkatzen ditu naturalista eta egile gisa, eta ondoren John Herschelen gutunari erreferentzia egiten dio, espezieen jatorria "prozesu miragarri baten aldean, naturala izango zela" iradokitzen zuena:[7]

“HMS Beagle ontzian naturalista bezala, asko harritu ninduten Hego Amerikako biztanleen banaketak, eta kontinente horretako iraganeko biztanleekiko egungo harreman geologikoak. Gertaera hauek espezieen jatorriari buruzko argi pixka bat ematen zutela iruditu zitzaidan, misterioen misterioa, gure filosofo handienetako batek deitu duen bezala.”[8]

John Goulden ilustrazioa 1841ean argitaratu zen. Hedadura gainjarriak dituzten bi rhea espezieren existentziak eragina izan zuen Darwinengan.

Darwinek hain zuzen “rhea” txoriaren espeziearen banaketari eta Galapagoetako dortoka zein txori isekariei egiten die erreferentzia. Bere teoriari buruzko urteetako lana aipatzen du, eta Wallace ondorio berera datorrela. Horrek lan osatugabearen «Laburpen hau argitaratzera» eraman zuen. Bere ideiak zehazten ditu, teoriaren funtsa azalduz:

“Espezie bakoitzean bizirik iraun dezaketen indibiduoak baino gehiago jaiotzen direnean, eta beraz existentziaren aldeko borroka errepikatzen denean, ondorioetako bat da edozein indibiduok izaera apur bat aldatzen badu bizirauteko aukera gehiago izango dituela, horrela naturalki hautatua izanik. Ondoren, herentziaren printzipio sendoari jarraituz, izaera aldatutako edozein barietatek, bere forma berria hedatzeko joera izango du.”[8]

Hirugarren ediziotik aurrera, Darwinek sarrera ideia ebolutiboen garapen historikoaren zirriborro batekin hasi zuen. Zirriborro hartan aitortu zuen Patrick Mateok, ezezaguna Wallacentzat zein berarentzat, 1831n argitaratutako liburuan eranskin baten aurreikusi zuela hautespen naturalaren kontzeptua. Eta laugarren edizioan aipatu zuen William Charles Wellsek 1813an idatzia zuela.[9]

Aldaketa hezitzearen eta naturaren egoeran

I. kapituluan animalien eta landareen hazkuntza lantzen dira, antzinako Egiptora itzuliz. Darwinek laborantzan dauden arraza ezberdinen jatorriari buruzko iritzi garaikideak eztabaidatzen ditu, asko arbaso komunetatik hazkuntza selektiboaren bidez sortu direla argudiatzeko. Hautespen artifizialaren ilustrazio gisa, usoen hazkuntza irudimentsua deskribatzen du, "arrazen aniztasuna zerbait harrigarria dela" esanez, nahiz eta denak haitz-uso espezie baten ondorengoak izan.[10] Darwinek bi aldaera ezberdin ikusi zituen: (1) "kirolak" edo "munstrokeriak" deitzen zituen bapateko aldaketa arraroak (adibidez: hanka motzak dituzten Ancon ardiak), eta (2) nonahiko desberdintasun txikiak (adibidez: usoen moko laburragoa edo luzeagoa.) Bi motatako aldaketa hereditarioak hazleek erabil ditzakete. Hala ere, Darwinentzat aldaketa txikiak izan ziren garrantzitsuenak eboluzioan. Kapitulu honetan Darwinek aurreko bere uste okerra onartzen du, ingurumen-aldaketa beharrezkoa delako aldakuntza sortzeko.[11]

II. kapituluan, Darwinek zehazten du espezieen eta barietateen arteko bereizketa arbitrarioa dela, adituak ez zeudelako ados haien erabakiak aldatuz forma berriak aurkitzen zirenean. Ondorioztatu duenez, "ondo markatutako barietate bati espezie hasiberria dei daiteke zuzenki" eta "espezieak aldaera sendo eta iraunkorrak baino ez direla."[4] Naturaren aldakuntzaren nonahikotasuna defendatzen du. Historialariek ohartarazi dute naturalistak aspalditik zekitela espezie bateko indibiduoak elkarrengandik desberdinak zirela, baina orokorrean aldakuntza horiek espezie bakoitzaren arketipoarekiko desbideratze mugatu eta garrantzirik gabekotzat jotzen zituzten, arketipo hori Jainkoaren gogoan ideal finko bat izanik. Darwinek eta Alfred Russel Wallacek espezie bereko gizabanakoen arteko aldakuntza funtsezko egin zuten, mundu naturala ulertzeko.[8]

Existentziaren, hautespen naturalaren eta dibergentziaren aldeko borroka

III. kapituluan, Darwinek galdetzen du nola barietateak, "espezie hasiberriak deitu ditudanak", espezie bereizi bihurtzen diren, eta erantzun gisa "hautespen naturala" deitzen duen funtsezko kontzeptua sartzen du. Bosgarren edizioan zera gehitzen du: «Baina Herbert Spencer jaunak sarritan erabiltzen duen esamoldea, 'Egokienen biziraupena', zehatzagoa da, eta batzuetan erosoagoa.”[12]

“Bizirik mantentzeko borroka honen ondorioz, edozein aldakuntzak, txikiak izan arren eta nolanahiko kausatik datozenak, edozein espezietako indibiduorentzat mesedegarri bada, beste izaki organikoekin eta kanpoko naturarekin dituen harreman konplexuetan probetxugarri gertatzen bazaio, indibiduo horrek iraupenerako joera izango du, eta ondorengoek heredatu egingo dute... Printzipio honi, aldakuntza txiki bakoitza erabilgarria bada, Hautespen Naturala terminoaz deitu diot, gizakiaren hautespen-ahalmenarekin duen erlaziotik bereizteko.”[8]

Ohartzen du A. P. de Candollek eta Charles Lyellek esana zutela organismo guztiak lehia gogorraren menpe daudela. Darwinek azpimarratzen du "existentziaren aldeko borroka" esamoldea zentzu handi eta metaforikoan erabili duela, izaki batekiko mendekotasuna barne, lehortearen aurka borrokatzen diren landareetatik hasi eta hegaztiek beren fruitua jan eta ernai-haziak zabal ditzaten lehiatzen diren landareetaraino. Populazioaren hazkundearen ondoriozko borroka deskribatzen du: “Malthusen doktrina da, animalien eta landareen erresuma osoari indar anitzekin aplikatua." Gehikuntza hori egiteko egiaztapenak aztertzen ditu, elkarrekiko mendekotasun ekologiko konplexuak barne, eta lehia estuagoa dela "naturaren ekonomian ia leku bera betetzen duten formen hurbilen artean".[8]

Espezieen dibergentzia erakusteko erabilitako zuhaitz-diagrama hau da Espezieen Jatorriaren adibide bakarra.

IV. kapituluan hautespen naturala zehazten da: "Izaki organiko guztiek elkarren artean eta bizi-baldintza fisikoekin duten elkarrekiko harremanen eta konplexutasun mugagabea eta estua." Darwinek adibide gisa hartzen du baldintza aldaketa batek espezie batzuk desagertzea ekarri zuela, beste batzuen inmigrazioa, eta aldakuntza egokiak gertatuz gero, espezie batzuen ondorengoak baldintza berrietara egokitzea. Azpimarratzen zuen animalia-hazleek praktikatzen duten hautespen artifizialak maiz arrazen arteko izaera-dibergentzia nabarmenak sortzen zituela, eta hautespen naturalak gauza bera egin zezakeela iradokitzen zuen, esanez:[8]

“Baina galdera da nola aplika daitekeen naturan antzeko printzipioren bat? Uste dut modu eraginkorrenean aplika daitekeela, edozein espezietako ondorengoak zenbat eta dibertsifikatuago izan egituran, osaeran eta ohituretan, gai izango direla leku asko eta askotarikoaz jabetzeko naturaren, ondorioz kopurua handitzea ahalbidetuz.”[8]

Historialariek adierazi dute Darwinek hemen “txoko ekologikoa”ren kontzeptu modernoa aurreikusi zuela. Ez zuen iradokitzen aldeko aldakuntza guztiak hautatu behar zirenik, ez eta bizirik iraun zuten animaliak hobeak edo handiagoak zirenik, baizik eta ingurumenera egokituago zeudela.[13]

Darwin-ek sexu-hautaketa proposatzen du, bikotekideak bereganatzeko arren arteko lehiak bultzatuta ezaugarri sexu-dimorfikoak azaltzeko, hala nola, lehoien zurda, oreinen adarrak, paumaren isatsak, txorien kantuak eta hegazti ar batzuen lumaje distiratsua. Sexu-hautapena sakonago aztertu zuen “Gizakiaren jatorria eta sexuarekiko hautapena” lanean (1871). Hautespen naturalak oso poliki lan egingo zuela espero zen espezie berriak eratzeko, baina hautespen artifizialaren eraginkortasuna ikusita, "ez zion mugarik ikusten aldaketa-kopuruari, izaki organiko guztien arteko egokitzapenen edertasunari eta konplexutasun infinituari, bat-beste batekin eta haien bizi-baldintza fisikoekin, naturaren hautapen-ahalmenak denbora luzean eragin ditzakeelako". Zuhaitz diagrama eta kalkuluak erabiliz, jatorrizko espezieetatik espezie eta genero berrietara "izaeraren dibergentzia" adierazi zuen. Desagertzearekin batera erortzen ziren adarrak deskribatzen ditu, adar berriak sortu ziren bitartean "Biziaren zuhaitz handian, bere ederrekin."[8]

Aldakuntza eta herentzia

V. kapituluak erabileraren eta erabilera ezaren ondorioak deitu zituenak aztertzen ditu, bere ustez: "Zalantza gutxi egon daiteke gure etxeko animalietan erabilerak atal batzuk indartu eta handitzen dituela, eta erabilera ezak gutxitu egiten dituela; eta horrelako aldaketak heredatzen direla, eta hori naturan ere gertatzen dela."[14]

Darwinek esan zuen erabilerari eta erabilera-ezari egotzi ohi zaizkiola aldaketa batzuk, hala nola uharteetan bizi diren intsektu batzuen hego funtzionalak galtzea, hautespen naturalak eragin ditzakeela. Jatorriaren ondorengo edizioetan, Darwinek eskuratutako ezaugarrien herentziari egotzitako papera zabaldu zuen.[15] Bestalde, onartu zuen heredagarri diren aldaketen iturria ez ezagutzea, baina ingurumen-faktoreek sortu zitezkeela espekulatu zuen. Hala ere, gauza bat argi zegoen: aldakuntza berrien izaera zehatza eta arrazoiak edozein zirela ere, Darwinek jakin bazekien behaketatik eta esperimentuetatik hazleak gai zirela halako aldakuntzak hautatzeko eta desberdintasun handiak sortzeko aukeraketa belaunaldi askotan. Eta etxeko animalietan hautaketak funtzionatzen duen behaketa, ez dela suntsitzen azpian dagoen herentziazko mekanismoaren ulermen faltagatik.[15]

Animalien eta landareen hazkuntzak antzeko barietateak erakusten zituen, edo arbasoen forma batera itzultzeko joera zuten, eta espezie ezberdinetan aldakuntza-eredu antzekoak azaldu zituen Darwinek, horrek jatorri arrunta erakutsiz. Kontatu zuen nola Lord Mortonen behorrak itxuraz telegonia erakusten zutela, kumeak guraso emearen aurreko bikote baten ezaugarriak heredatuz, eta prozesu hori hautespen naturalerako eskuragarri dagoen aldakuntza areagotzen zuela onartu zuen.[16]

Xehetasun gehiago Darwin-en 1868ko “Etxekotutako animalien eta landareen aldakuntza” liburuan eman zuen, non herentzia azaltzen saiatu zen pangenesiaren hipotesiaren bidez. Darwinek nahasketa-herentzia pribatuki zalantzan jarri bazuen ere, banakako aldakuntza berriek populazio batean nahasteko joera zuten zailtasun teorikoarekin borrokatu zuen. Hala ere, herentziazko aldakuntza ikus zitekeen, eta Darwinen hautapen kontzeptua aldakuntza txiki ugari zituen populazio batean lan egitearen kontzeptua gauzagarria zen.[17] 1930eko eta 1940ko hamarkadetako eboluzio-sintesi modernora arte ez zen herentzia-eredu bat aldakuntza-eredu batekin erabat integratuta egon. Eboluzio-sintesi moderno honi Eboluzio Neodarwinista izena eman zioten, Charles Darwinen eboluzioaren teoriak Gregor Mendelen herentzia genetikoaren teoriekin biltzen dituelako.[18]

Teoriarako zailtasunak

VI. kapitulua hurrengo hiru kapituluek teoriaren aurkako eragozpen posibleak jorratuko dituztela esanez hasten da, lehenengoa izanik askotan erlazio estuko espezieen artean ez dela tarteko formarik aurkitzen, nahiz eta teoriak horrelako formak existitu behar duela adierazten duen. Darwinek azpimarratu zuenez: "Lehenik eta behin, espezieak beste espezie batzuetatik jaitsi badira maila ikaragarri finen bidez, zergatik ez al ditugu nonahi ikusten hainbat trantsizio-forma? Zergatik ez dago natura guztia nahasian, guk ikusten ditugun moduan espezieak ondo definituta egon beharrean?" Darwinek forma ezberdinen arteko lehiari egotzi zion hori, tarteko formen banako kopuru urriarekin konbinatuta, sarri forma horiek iraungitzera daramatelako.[8]

Beste zailtasun bat, lehenengoari lotutakoa, iragaitzazko aldakiak denboran ez egotea edo bakantasuna da. Darwinek hautespen naturalaren teoriaren arabera "trantsizio-forma kontaezinak izan behar zirela" komentatu zuen, eta galdetu zuen: "zergatik ez ditugu lurrazalean kopuru ugaritan txertatuta aurkitzen?"[19]

Ondoren, kapituluan hautespen naturalak egitura espezializatu konplexuak sor ditzakeen aztertzen da kapituluan, eta egitura horiek erabiltzeko jokabideak ere, tarteko formak funtzionalak nola izan daitezkeen imajinatzea zaila izango litzatekeenean. Darwinek esan zuen:

“Bigarrenik, posible ote da adibidez saguzarraren egitura eta azturak dituen animalia bat, aztura erabat ezberdinak dituen animaliaren baten eraldaketaz eratu izana? Sinets al dezakegu hautespen naturalak, alde batetik, garrantzi txikiko organoak sor ditzakeela, hala nola jirafa baten isatsa, euliak uxatzeko balio duena, eta bestetik, begia bezalako egitura miragarrizko organoak, zeinen perfekzio imitaezina nekez ulertzen baitugu oraindik erabat?[20]

Bere erantzuna kasu askotan animaliak funtzionalak diren bitarteko egiturekin existitzen direla izan zen. Urtxintxa hegalariak eta limur hegalariak aurkeztu zituen saguzarrek arbaso ez-hegalariengandik izan zezaketen eboluzioaren adibidetzat. Ornogabeetan aurkitutako hainbat begi sinple aztertu zituen, pigmentuz estalitako nerbio optiko batetik hasita, begi ornogabeak nola eboluzionatu ahal izan zuen adibide gisa. Darwinek ondorio hau ateratzen du: "Baldin frogatzerik balego organo konplexuren bat existitu zela, hurrenez hurreneko eraldaketa txiki ugariz eratzerik izan ez zuena, nire teoria erabat hautsiko litzateke. Baina ez dut horrelako kasurik aurkitu."[8] "Itxurazko garrantzi gutxiko organoei" buruzko atal batean, Darwinek itxuraz hutsalak diren eta funtzio moldatzaile nabaririk ez duten zenbait ezaugarri azaltzeko zailtasuna aztertzen du, eta zenbait aukera azaltzen ditu, hala nola ezaugarri erabilgarriekiko korrelazioa. Onartzen du erabat ezjakinak garela animali arraza etxekotuak, eta giza arrazak bereizten dituzten aldakuntza txiki eta garrantzirik gabeak eragiten dituzten kausez. Iradokitzen du hautespen sexualak aldakuntza hauek azal ditzakeela:[21]

“Xede bererako aipa nitzakeen hain markatuak diren giza arrazen arteko diferentziak, gehi nezake ezberdintasun horien jatorriari buruzko argi txikiren bat bota daitekeela itxuraz, batez ere mota jakin bateko hautespen sexualaren bidez, baina hemen xehetasun ugarietan sartu gabe nire arrazonamendua arinkeriaz agertuko litzateke.”[22]

VII. kapituluak (lehen ediziokoak) senaren eboluzioa aztertzen du. Bere adibideen artean esperimentalki ikertutako bi zeuden: inurri esklaboena, eta erle eztiek zelula hexagonalak eraikitzearena. Darwin ohartu zen esklaboak egiten zituzten inurri espezie batzuk esklaboen menpekoagoak zirela beste batzuk baino, eta ohartu zen inurri espezie askok beste espezie batzuen niniak bildu eta gordeko zituztela elikagai gisa. Zentzuzkoa iruditu zitzaion esklaboekiko menpekotasun handia zuten espezieek gero eta urrats handiagoak egitea. Bestalde, zelula hexagonalak eraikitzen dituzten erleek zelula borobilak egiten zituzten erleen urratsetan eboluzionatu zutela iradoki zuen, hautespen naturalaren presiopean argizaria ekonomizatzeko. Darwinek ondorio hau atera zuen:

“Azkenik, agian ez da dedukzio logiko bat, baina nire irudimenerako askoz ere pozgarriagoa da kuku gazteak bere anaia-arrebak kanporatzen dituen instintuak, inurriak esklabo egiteaz, ikneumonidoen larbak beldarren gorputz bizien barruan elikatzeaz, ez bereziki hornituak edo sortuak diren instintu gisa, baizik eta lege orokor baten ondorio txikitzat, izaki organiko guztien aurrerapenera daramatenak, hots, ugaldu, aldatu, gogorrenak biziarazi eta ahulenak hiltzen uzten dituztenak.”[8]

Sailkapena, morfologia, enbriologia, oinarrizko organoak

XIII. kapitulua sailkapena Taxonomia batean multzokatzen diren espezieen araberakoa dela azalduz hasten da, antz-maila ezberdinetan oinarritutako talde eta azpitaldeen maila anitzeko sistema batean. Sailkapen-arazoak eztabaidatu ondoren, Darwinek honakoa ondorioztatzen du:[8]

Amaierako oharrak

Azken kapituluak, "Laburpena eta ondorioa", aurreko kapituluetako puntuak berrikusten ditu, eta Darwinek bere teoriak historia naturalaren alor askotan aldaketa iraultzaileak sor ditzakeela itxaropenarekin amaitzen du. Psikologia oinarri berri batean jarriko dela iradokitzen du, eta bere teoriak gizateriaren lehen agerpenerako duen garrantzia adierazten du esaldi honekin "Gizakiaren jatorriaz eta bere historiaz argia botako du". Darwinek oso pasarte ezaguna eta aipagarri batekin amaitzen du:[23]

Erreferentziak

  1. ↑ (Ingelesez) Desmond, Adrian; Moore, James. (1991). Darwin. London: Michael Joseph, Penguin Group ISBN 0-7181-3430-3..
  2. ↑ (Ingelesez) Desmond, Adrian; Moore, James. (1991). Darwin, London: Michael Joseph, Penguin Group. ISBN 0-7181-3430-3..
  3. ↑ (Ingelesez) "Darwin Manuscripts (Digitised notes on Origin)". Cambridge Digital Library.
  4. ↑ a b (Ingelesez) Darwin, C, Costa, James T. (2009). The Annotated Origin: A Facsimile of the First Edition of On the Origin of Species. Cambridge, Massachusetts, and London, England: Belknap Press of Harvard University Press, 44 or. ISBN 978-0-674-03281-1..
  5. ↑ (Ingelesez) Bowler, Peter J. (1996). Charles Darwin : the man and his influence. Cambridge University Press ISBN 0-521-56668-1..
  6. ↑ (Ingelesez) Mayr, Ernst. (1982). The Growth of Biological Thought. Harvard University Press ISBN 0-674-36446-5..
  7. ↑ (Ingelesez) Secord, James A.. (2000). Victorian Sensation: The Extraordinary Publication, Reception, and Secret Authorship of Vestiges of the Natural History of Creation. Chicago: University of Chicago Press, 510 or. ISBN 0-226-74411-6..
  8. ↑ a b c d e f g h i j k l (Ingelesez) Darwin, Charles. (1859). On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (1st ed.). London: John Murray, 243-244 or..
  9. ↑ (Ingelesez) Darwin, Charles. (1866). On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (4th ed.). London: John Murray, XIV-XV or..
  10. ↑ (Ingelesez) Quammen, David. (2006). The Reluctant Mr. Darwin. New York: Atlas Books, 184-186 or. ISBN 0-393-05981-2..
  11. ↑ (Ingelesez) Winther, Rasmus G.. (2000). "Darwin on Variation and heredity". Journal of the History of Biology" 33, 425–455 or..
  12. ↑ (Ingelesez) Darwin, Charles. (1869). On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (5th ed.). London: John Murray.
  13. ↑ (Ingelesez) Quammen, David. (2006). The Reluctant Mr. Darwin. New York: Atlas Books, 189 or. ISBN 0-393-05981-2..
  14. ↑ (Ingelesez) Larson, Edward J.. (2004). Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory. New York: Modern Library, 85 or. ISBN 0-8129-6849-2..
  15. ↑ a b (Ingelesez) Larson, Edward J.. (2004). Evolution: The Remarkable History of a Scientific Theory. New York: Modern Library, 86-87 or. ISBN 0-8129-6849-2..
  16. ↑ (Ingelesez) David Reznick. (2009). The Origin Then and Now. Princeton University Press, 49 or..
  17. ↑ (Ingelesez) Richard Dawkins. (2003). "An early flowering of genetics, Books". The Guardian. UK.
  18. ↑ (Ingelesez) McBride, P. D., Gillman, L. N., & Wright, S. D.. (2009). Current debates on the origin of species. Journal of Biological Education, 43(3), 104–107 or..
  19. ↑ (Ingelesez) Bernstein H.; Byerly H.C.; Hopf F.A.; Michod R.E.. (1985). "Sex and the emergence of species". J. Theor. Biol. 117 (4): 665–90. Bibcode:1985JThBi.117..665B. doi:10.1016/S0022-5193(85)80246-0. PMID 4094459., 665–90 or. ISBN Bibcode:1985JThBi.117..665B. doi:10.1016/S0022-5193(85)80246-0. PMID 4094459...
  20. ↑ (Ingelesez) Michod, Richard E.. (1995). Eros and evolution: a natural philosophy of sex.. Reading, Mass: Addison-Wesley Pub. Co. ISBN 0-201-44232-9..
  21. ↑ (Ingelesez) Darwin, Charles; Costa, James T.. (2009). The Annotated Origin: A Facsimile of the First Edition of On the Origin of Species. Annotated by James T. Costa, Cambridge, Massachusetts, and London, England: Belknap Press of Harvard University Press, 199 or. ISBN 978-0-674-03281-1..
  22. ↑ (Ingelesez) Desmond, Adrian; Moore, James. (2009). Darwin's sacred cause : race, slavery and the quest for human origins. London: Allen Lane, 310 or. ISBN 978-1-84614-035-8..
  23. ↑ (Ingelesez) Darwin, Charles. (1871). The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex (1st ed.). London: John Murray, 484-488 or..

Ikus, gainera

(Ingelesez) Charles Darwinen bibliografia

Kanpo estekak

"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Espezieen_jatorriaz&oldid=9455576"(e)tik eskuratuta